Οι μεταμορφώσεις της ποιητικής του Νικολάου Κάλας

Abstract

Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται τη συνολική ποιητική παραγωγή (1930-1983) του Νικολάου Κάλας, ενώ επεκτείνεται και στο κριτικό έργο του, όπου διατυπώνονται οι θεωρητικοί κανόνες της λογοτεχνικής παραγωγής. Από την αρχή της δημιουργίας του, πρόθεση του Κάλας ήταν να παράγει ένα έργο ανοιχτής μορφής, να δοκιμάσει πολλά είδη τεχνοτροπιών διαλεγόμενος εκλεκτικά με ποικίλες πρωτοποριακές θεωρίες. Σκοπός της διατριβής είναι η διεξοδική καταγραφή των αρχών της Ποιητικής, με την ανάδειξη των μεταβλητών δομικών αξόνων του έργου του Κάλας. Τα αρχεία Κάλας (στο ΕΛΙΑ και κυρίως στη Βιβλιοθήκη των Βορείων χωρών) υπήρξαν βασικό πεδίο έρευνας. Η διατριβή χωρίζεται σε τρία μέρη. Το Α μέρος εξετάζει τη μεσοπολεμική παραγωγή του Κάλας και τις τρεις φάσεις της: μαρξιστική (Τρότσκι), φροϋδομαρξιστική και υπερρεαλιστική. Στα Ποιήματα του 1932 ανιχνεύεται η επίδραση της ρωσικής πρωτοπορίας (καθοριστική υπήρξε η επιρροή του Βλ.Μαγιακόφσκι, αλλά και της κινηματογραφικής γραφής του S.Eisenstein), ενώ δεν λείπουν και μικρότερης εμβέλειας επιρροές από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό και τον εικονισμό, καθώς και σποραδικά μοτίβα από τον Κάλβο και τον Έλιοτ. Ο φροϋδισμός και ο Καβάφης δεσπόζουν στα Τετράδια Α’, Β’, Γ’ (1933-1934) και ο υπερρεαλισμός (με στοιχεία εσωτερικού μονολόγου) εκδηλώνεται στο Τετράδιο Δ’ (1936). Το Β μέρος μελετά τα κείμενα (1936-1942) μαθητείας και αναπαραγωγής του υπερρεαλισμού, κυρίως τα γαλλικά του ποιήματα και τα θεωρητικά βιβλία Foyers d’incendie και Confound the Wise. Παράλληλα γίνεται σύγκριση (ομοιότητες, διαφοροποιήσεις) του Κάλας από τον μέντορά του Breton, με βάση κείμενά τους, αλλά και την αλληλογραφία τους σχετικά με τον Χίτλερ. Στο Γ μέρος μελετάται η προσωπική συνεισφορά του Κάλας στον υπερρεαλιστικό κανόνα, με τον επανακαθορισμό του κινήματος βάσει της γλωσσαναλυτικής φιλοσοφίας του Wittgenstein. Η μεταπολεμική ιδιότυπη ποιητική γραφή του εδράζεται στις έννοιες: ετερότητα, αινιγματικότητα, γλωσσικά παιχνίδια, παρωδία και σάτιρα (επιρροές από την εικονογραφία του Hieronymus Bosch). Η έρευνα θεμελίωσε πως η γραφή του Κάλας υπήρξε σπειροειδής και παλίμψηστη, καθώς εξελισσόταν με πειραματισμούς, διακοπές και ασυνέχειες, παράγοντας ένα έργο σε κίνηση. Η πνευματική του πορεία υπήρξε μια τεθλασμένη γραμμή ανάμεσα στον Καβάφη και τον Breton, τον Bosch και τον Duchamp. Αυτή η πολυδιάσπαση αποδίδεται στη νεωτερική ιδιοσυγκρασία του Κάλας και το έργο του πρέπει να καταταχθεί στην πειραματική πρωτοπορία.

This thesis examines the collected poetry (1930-1983) of Nicolas Calas and his critical work as far as it concerns his literary theories. The study of his poetic development illuminates the different transformations of Calas’ language which sought to create an open form and instigate an eclectic dialogue with different avant-garde theories. The thesis is divided into three sections. Part one investigates the early period (1930-36) and the three stages of Calas intellectual development; Marxism, Freudo-Marxism and Surrealism. He was mainly influenced by the dialectics of Trotsky, the psychoanalysis of Freud and the poetics of Cavafy. His Marxist ideas likewise determined his poetry, which takes inspiration from the Russian avant-garde, especially Vl.Mayakovsky and S.Eisenstein. Other poems (1933-34) are more influenced by Freudianism and Cavafy, while surrealism (with elements of interior monologue) dominates his poetry from 1936 onwards. Calas also incorporated elements of German Expressionism and Imagism in addition to the occasional motifs borrowed from Kalvos and Eliot. In part two I analyse Calas’ early surrealist phase (1936-1942) includes both Greek and French poems as well as the two theoretical works, Foyers d’incendie and Confound the Wise. Calas here shows himself to be a faithful disciple of Breton. However there are also signs of a different viewpoint which will become further noticeable in “Towards a third Surrealist Manifesto” (1940). Furthermore, the conflicting views between Calas and Breton will intensify through their differing ideas on Hitler. Part three studies Calas’ original contribution to the surrealist canon. From the 1970s onwards Calas tried to redefine the movement using Wittgenstein‘s theories on language games. His new poetry plays with alteration, enigma, chance, challenge and parody. His poetics of parody takes its cue from Hieronymus Bosch and especially his triptych “The Garden of Earthly Delights” which Calas also studied in detail. My thesis shows how Calas’ poetic expression functioned as spiral/palimpsest producing a work in motion. His intellectual development can be said to follow a crooked line from Cavafy to Breton, Bosch and Duchamp, thus making Calas’ work a prime example of an experimental avant-garde.