Η διαμόρφωση των ηρώων στην πεζογραφία του Κωνσταντίνου Θεοτόκη : από την Τιμή και το Χρήμα στους Σκλάβους στα Δεσμά τους

Abstract

Το ερμηνευτικό ενδιαφέρον της παρούσας μελέτης στρέφεται στη μελέτη της διαμόρφωσης των ηρώων στις τρεις νουβέλες του Θεοτόκη, Η τιμή και το χρήμα, Ο κατάδικος, Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα και στο μυθιστόρημα Οι σκλάβοι στα δεσμά τους. Για τη μέθοδο προσέγγισης του θέματος χρησιμοποιήθηκαν ως κύρια εργαλεία τα θεωρητικά έργα Ο Λόγος της Αφήγησης του G. Gennete και Ζητήματα ποιητικής του Ντοστογιέφσκι του M. Bakthin. Σ’ ένα πρώτο επίπεδο η μελέτη του Bakthin προσφέρει μια εύλογη θεωρία για τις ποικίλες εκδοχές του ρεαλιστικού μυθιστορήματος, εφαρμοσμένη στα έργα του F. Dostoevsky και επικεντρωμένη στη δεσπόζουσα έννοια της διαλογικής υφής του λόγου. Οι παρατηρήσεις του Bakthin για τη διφωνικότητα στο λόγο των ηρώων και του αφηγητή, καθώς επίσης και για τα καρναβαλικά χαρακτηριστικά, θα αποτελέσουν βασικά εργαλεία για τη δική μας προσέγγιση του ζητήματος της διαμόρφωσης των ηρώων στα έργα του Θεοτόκη. Ο Λόγος της Αφήγησης του G. Gennete, παρέχει μια οργανωμένη θεωρία για τον αφηγηματικό λόγο που εφαρμόζεται στο μυθιστόρημα του M. Proust Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Οι σημαντικές παρατηρήσεις του Genette σχετικά με τον αφηγητή, το χρόνο, τη σειρά των γεγονότων (πρόληψη, ανάληψη), τη διάρκεια (σκηνή, έλλειψη, παύση, περίληψη), τη συχνότητα (μοναδική, επαναληπτική, πολυμοναδική, θαμιστική αφήγηση), και γενικά οι παρατηρήσεις για το λόγο του αφηγητή και των ηρώων (αφηγηματοποιημένος, αναφερόμενος, μετατιθέμενος), αποτελούν βασικούς άξονες αναφοράς μας στην αφηγηματική προσέγγιση των έργων του Θεοτόκη. Η παρούσα εργασία εκτός από την Εισαγωγή και τα Συμπεράσματα, αποτελείται από πέντε κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στους μεθοδολογικούς άξονες αναφοράς της προσέγγισής μας για την ανάλυση και ερμηνεία των κειμένων του Θεοτόκη, στην ερμηνευτική δηλαδή δεσπόζουσα αρχή της μπαχτιανής θεωρίας, που είναι η διαλογικότητα, και στη θεωρία του G. Genette για την περιγραφή και ανάλυση της αφηγηματικής οργάνωσης της πεζογραφίας. Στα υπόλοιπα τέσσερα κεφάλαια, ένα για κάθε εξεταζόμενο έργο, αναλύονται οι ήρωες του Θεοτόκη από τη σκοπιά της συγκρότησης και εξέλιξής τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται αφηγηματικά η νουβέλα Η τιμή και το χρήμα• Οι ήρωες σε αντίθεση με τα προηγούμενα έργα παρουσιάζονται εδώ με ανθρώπινες διαστάσεις, ενώ διαμορφώνεται ένα δυναμικότερο πρότυπο γυναίκας. Το τρίτο κεφάλαιο αφορά στον Κατάδικο• στη συγκεκριμένη νουβέλα η εξέλιξη των ηρώων υποδεικνύει ότι τα πράγματα οδηγούνται πλέον σ’ ένα νέο πρότυπο γυναίκας η οποία όχι μόνο εξουσιάζει τους άλλους ήρωες, αλλά και τους ελέγχει σε όλες τους τις κινήσεις. Ο αφηγητής χρησιμοποιεί περισσότερο τον εσωτερικό διάλογο, για να εκθέσει το αδιέξοδο των ηρώων, αφήνοντάς τους εκκρεμείς στο αδιέξοδό τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται η διαμόρφωση των ηρώων της νουβέλας Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα. Ο αφηγητής παρουσιάζει τους ήρωες κυρίως μέσα από το διάλογο, σε αντίθεση με τα προηγούμενα έργα του. Η γυναίκα που εξουσιάζει τους πάντες γύρω της, μετατίθεται λειτουργικά, με αποτέλεσμα να αποδίδεται σε αρκετά σημεία ως απρόβλεπτος ήρωας. Το έργο κινείται στο πλαίσιο του νατουραλιστικού τύπου αφήγησης, ενώ υπεισέρχονται σ’ αυτό αρκετά καρναβαλιστικά χαρακτηριστικά. Στο πέμπτο, τέλος, κεφάλαιο επιχειρείται η αφηγηματική προσέγγιση του μυθιστορήματος Οι σκλάβοι στα δεσμά τους, όπου οι ήρωες αποδίδονται τόσο μέσα από διαλογικά μέρη όσο και από εσωτερικούς μονολόγους.

The focus of the present study is the study of character evolution in Theotokis’s three short stories, Η Τιμή και το Χρήμα, Ο Κατάδικος, Η Ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα, and in the novel Οι σκλάβοι στα δεσμά τους. Two main hermeneutic tools have been used in approaching the subject: Narrative Discourse by G. Genette and Problems of Dostoevsky’s Poetics by M. Bakhtin. In the first place, Bakthin’s work offers a plausible theory on the various interpretations of the factual novel, which is applicable in F. Dostoevsky’s works, and focuses on the theoretical notion of polyphony. Bakhtin’s remarks on the polyphony of central characters and of the narrator’s discourse, as well as on the notion of the carnivalistic, will constitute the main tools adopted as a way of approaching the question heroic evolution in Theotokis’s works. G. Genette Narrative Discourse offers a structured theory of narrative discourse, applied to M. Proust’s novel A la recherché du temps perdu. Genette’s important observations concerning the narrator, time, sequence (prolepse, analepse), duration (scene, pause, summary, ellipsis), the frequency (singular, iterative, repetitive, multiple), and generally speaking, the observations on the narrator’s and the heroes’ discourse (narrated speech, transposed speech and reported speech) constitute our main points of reference in the narrative approach to Theotokis’s works. Apart from the introduction and the conclusions, the present work consists of five chapters. The first chapter focuses on the presentation of the methodological and theoretical tools namely Bakthin’s theory of dialogue, and Genette’s theory on the narrative organization of prose. In the remaining four chapters, one for each work under examination, Theotokis’s heroes are examined from the point of view of their shaping and evolution. In the second chapter there is a narrative analysis of the short story, Η Τιμή και το Χρήμα. The heroes, contrary to Theotokis’s previous works, are presented in a more humane manner whilst a more dynamic female model is being shaped. The third chapter refers to Ο Κατάδικος. In this short story the evolution of the central characters indicates that we are led to a new female model. This woman not only dominates over other heroes but controls all their movements as well. The narrator mainly uses a monologue in order to highlight the heroes’ desperate situation where there is no hope for a solution. In the fourth chapter a narrative analysis of characters in the short story Η Ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα is attempted. The narrator presents the heroes mainly through a dialogue in contrast to Theotokis’s previous works. Here, the central heroine, once again, dominates over other characters, but occasionally acts in an unpredictable manner. In this work there are both naturalistic and carnivalistic features. Finally, fifth chapter focuses on a narratological examination of the novel Οι σκλάβοι στα δεσμά τους in which heroes ‘emerge’ through dialogues as well as monologues.