Το χριστιανικό μοτίβο στην ποίηση και την πεζογραφία του Γιάννη Ρίτσου

Abstract

Σε αυτή τη διατριβή διερευνάται η παρουσία του χριστιανικού μοτίβου στην ποίηση και την πεζογραφία του Γιάννη Ρίτσου. Την εξέταση των χριστιανικών μοτίβων ορίζουν δύο κατευθύνσεις: η εκ του σύνεγγυς εξέταση των κειμένων και η ιστορική έρευνα. Η πρώτη κατεύθυνση αφορά στη φιλολογική ερμηνεία των ποιητικών και πεζών έργων μέσα από την συνεξέτασή τους με χωρία από τα εκκλησιαστικά κείμενα. Η δεύτερη, αφορά στην έρευνα μνημειακών πηγών αλλά και σύγχρονων εντύπων με στόχο τον εντοπισμό συγκεκριμένων στοιχείων τα οποία διαφωτίζουν το υπό εξέταση έργο του Γιάννη Ρίτσου. Η δομή της διατριβής έχει προκύψει μέσα από την εξέταση ουσιαστικά των δύο ερευνητικών πεδίων που καλύπτει η διατριβή, της ποίησης και πεζογραφίας του Ρίτσου και των εκκλησιαστικών κειμένων. Συγκεκριμένα η διατριβή, αρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια τα οποία πλαισιώνουν η «Εισαγωγή» και τα «Συμπεράσματα». Στην «Εισαγωγή», εντοπίζονται οι τρεις μεθοδολογικοί άξονες οι οποίοι καθόρισαν την πορεία αυτής της εργασίας και αφορούν στη φιλολογική ερμηνεία των κειμένων, στο θεωρητικό υπόβαθρο που πλαισίωσε αυτή την πορεία και στην μελέτη της εκκλησιαστικής αγιογραφίας. Επιπρόσθετα παρουσιάζεται η ερευνητική δραστηριότητα καθώς και τα κεφάλαια τα οποία δομούν τη διατριβή. Τα κεφάλαια προκύπτουν αφενός από τον θεματικό καταμερισμό των χριστιανικών μοτίβων και αφετέρου με βάση τη συσσώρευση χριστιανικών μοτίβων ενός εκκλησιαστικού κειμένου σε συγκεκριμένη ποιητική σύνθεση. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο, συνεξετάζεται ο «Επιτάφιος» του Ρίτσου με τα Εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής. Προβάλλεται, δια της ανάδειξης των κοινών μοτίβων το γεγονός ότι ο «Επιτάφιος» συναρμόζεται σε μια παράδοση κειμένων, η οποία ανάγεται στην αρχαιότητα. Ταυτόχρονα, γίνεται ξεκάθαρο ότι τα δύο κείμενα διαθέτουν ένα κοινό στοιχείο που σχετίζεται με τα συναισθήματα της μάνας, το οποίο διαφοροποιεί τον «Επιτάφιο» από το δημοτικό θρηνητικό τραγούδι. Στο δεύτερο και τρίτο κεφάλαιο, εξετάζεται η παρουσία του χριστιανικού μοτίβου που αφορά στην Παναγία και στον Χριστό αντίστοιχα, όπως εμφανίζεται σε ποιητικά ή πεζογραφικά χωρία. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναδεικνύεται ο μεταμορφωτικός ρόλος που διαδραματίζει η μορφή της Παναγίας στο ποιητικό σύμπαν, αφού λειτουργεί ως πυλώνας μέσα από τον οποίο εισρέει στην ποίηση το ιερό και το θαύμα. Στο τρίτο κεφάλαιο, προβάλλεται ο ρόλος του χριστιανικού μοτίβου ως τρόπος δόμησης του αξιακού κώδικα της ποίησης του Ρίτσου. Ταυτόχρονα, γίνεται αντιληπτή μια διάθεση οικειοποίησης της μορφής και του Λόγου του Χριστού. Στο επόμενο κεφάλαιο, επιχειρείται η συνανάγνωση του ποιήματος «Η Ώρα των ποιμένων» με την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Πιστοποιείται η μεταμορφωτική επίδραση που ασκεί το εκκλησιαστικό κείμενο στο επώδυνα βιωμένο υλικό της ποίησης και η λειτουργία του ως τρόπου αντίληψης της ίδιας της ποιητικής σύνθεσης. Στο τελευταίο κεφάλαιο, στο οποίο εξετάζεται η παρουσία του Πέτρου στο ποίημα «Φρυκτωρία», θεματοποιείται ο συνθετικός ρόλος που μπορεί να επιτελέσει το χριστιανικό μοτίβο καθώς και η δυνατότητά του, στα όρια της ποίησης, να συνυπάρχει με άλλες θέσεις. Κυρίως, αναδεικνύεται η μεταμορφωτική του λειτουργία και ο ρόλος του στο σμίξιμο των ανθρώπων. Τέλος, στα «Συμπεράσματα», παρουσιάζεται η λειτουργία του χριστιανικού μοτίβου σε επίπεδο λέξης, μορφής και σημασίας στο κάθε κεφάλαιο ξεχωριστά. Τεκμαίρεται συνεπώς η δυναμική παρουσία του χριστιανικού μοτίβου στην ποίηση και την πεζογραφία του Γιάννη Ρίτσου.

Cette thèse étudie la présence du motif chrétien dans la poésie et la prose de Giannis Ritsos. L’ examen de ce motif est déterminé de deux façons. La première façon consiste en l’ analyse des textes eux-mêmes, c’ est-à-dire, en l’ interprétation philologique des œuvres poétiques et en prose. La deuxième consiste en la recherche historique et plus précisément en la recherche des sources qui constituent les monuments et les écrits contemporaines, qui éclaircissent l’ œuvre de Ritsos. La charpente de la thèse ressort de l’ examen des deux champs de recherche de cette thèse que sont l’ œuvre de Ritsos et les textes de l’ Eglise Orthodoxe. Plus précisément, la thèse se compose de cinq chapitres précédés d’ une «Introduction» et suivis de «Conclusions». L’ «Introduction» présente les trois axes méthodologiques de la thèse, qui déterminent son développement: l’ interprétation philologique, le fondement théorique qui l’ entoure et l’ hagiographie de l’ Eglise Orthodoxe. En plus, elle présente la façon dont la recherche a été menée et les chapitres qui constituent la charpente de la thèse. Les chapitres ressortent d’ une part de la répartition thématique des motifs chrétiens et d’ autre part de la haute de motifs chrétiens, puisés dans des textes ecclésiastiques précis, dans certaines compositions poétiques de Ritsos. Plus précisément, le premier chapitre compare l’ «Επιτάφιος» («Epitaphe») de Ritsos avec l’ office funèbre du Vendredi saint. A travers la présentation des motifs communs aux deux textes nous nous apercevons que «Epitaphe» appartient à la tradition des textes funèbres et que l’ élément du lyrisme est commun aux deux textes. Par contre cet élément se trouve en contradiction avec les chansons populaires grecques. Le deuxième et le troisième chapitre examinent la présence des motifs chrétiens qui concernent la Sainte Vierge et le Christ dans certaines extraits poétiques et en prose. Au deuxième chapitre se met en valeur la figure de la Sainte Vierge qui transfigure le monde de la poésie de Ritsos en y intégrant la sainteté et le miracle. Le troisième chapitre affirme que le motif chrétien joue un rôle dans la composition du code des valeurs de la poésie de Giannis Ritsos. En même temps, dans ces motifs, elles se fait sentir une disposition d’ appropriation de la figure et de La Parole du Christ. Le chapitre suivant, consiste en une lecture du poème «Η Ώρα των ποιμένων» («L’ heure des bergers») à travers l’ Apocalypse de Saint Jean. On constate l’ influence transfigurante du texte de Saint Jean sur la matière poétique vécue et sa fonction comme façon de compréhension de la composition poétique elle-même. Le dernier chapitre présente la figure de Petros dans le poème «Φρυκτωρία» («Signaux de feu»). Ce chapitre démontre que le motif chrétien a une fonction synthétique et que, dans les poèmes de Ritsos, il a la capacité de co-exister avec d’ autres thèses. Surtout, il met en valeur la fonction de métamorphose des motifs chrétiens et leur rôle essentiel dans le resserrement des liens entre les hommes. Dans nos «Conclusions » nous récapitulons la fonction des motifs chrétiens dans chaque chapitre, en ce qui concerne les mots, les formes et les significations des poèmes. Il en ressort que le motif chrétien a une présence dynamique dans l’ œuvre de Giannis Ritsos.