Collective intelligence networks : the case of Europan architectural competition platform

Abstract

Η έννοια της συλλογικής νοημοσύνης χαράσσει νέες κατευθύνσεις ως προς τον τρόπο προσέγγισης πολλών σύγχρονων θεμάτων πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής και ηθικής φύσης, αποδίδοντας μεγάλη έμφαση στις δυναμικές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών. Κατ’ επέκταση, ο συλλογικός χώρος που προκύπτει ως αποτέλεσμα αυτής της ‘ανοικτής’ διαδικασίας, μπορεί να αποτελέσει το πεδίο όπου διάφορες αβεβαιότητες αποκαλύπτονται, αλλά και να λειτουργήσει ως το πεδίο όπου οι αντιθέσεις, συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις συνιστούν τα κύρια στοιχεία που ορίζουν την αρχιτεκτονική δημιουργία. Εξετάζοντας οποιαδήποτε χωρική προβληματική, καλούμαστε να ανταπεξέλθουμε σε έναν τεράστιο αριθμό παραμέτρων που αναδεικνύουν την ανεπάρκεια των διαθέσιμων μεθόδων σχεδιασμού για την αντιμετώπιση πολύπλοκων αστικών προβλημάτων. Σε άλλους επιστημονικούς κλάδους, όπως αυτόν της πληροφορικής, η διαχείριση της πολυπλοκότητας φαίνεται να επιτυγχάνεται από τους ίδιους τους χρήστες, με την υιοθέτηση διαφόρων μοντέλων συλλογικών διαδικασιών, όπως είναι ο ανοικτός κώδικας (open source), η ομότιμη δυναμική (p2p), ο πληθοπορισμός (crowdsourcing), κ.λπ. Εν αντιθέσει, στον κλάδο του αστικού σχεδιασμού οι εκφάνσεις συλλογικών πρακτικών σχετίζονται με την έννοια του συμμετοχικού σχεδιασμού, ο οποίος συχνά περιορίζεται στην εμπλοκή διαφόρων ενδιαφερομένων στη διαδικασία σχεδιασμού και στην απόδοση ευθυνών σχεδιασμού προς αυτούς, για την παραγωγή χώρων που θα αφορούν τις ανάγκες των πραγματικών χρηστών. Παρότι ο σχεδιασμός συνήθως επικεντρώνεται στο τελικό προϊόν σχεδιασμού, στην πραγματικότητα τα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού, τα οποία ξεκινούν με τον προσδιορισμό ενός αστικού προβλήματος και με στόχο την ανάπτυξη ενός τελικού προϊόντος, συνήθως παραμένουν στην αφάνεια, παρόλο που αποτελούν ουσιώδες μέρος της αρχιτεκτονικής πρακτικής. Για τους λόγους αυτούς, η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στη διερεύνηση της έννοιας της συλλογικής νοημοσύνης, εστιάζοντας στο σχεδιασμό ως μια διαδικασία η οποία εκτείνεται πέρα από τα όρια κάθε έργου και η οποία δύναται να συμβάλλει στη διάδοση της γνώσης. Το τελευταίο κατέστη δυνατό μέσα από την επιλογή της πλατφόρμας αρχιτεκτονικών διαγωνισμών Europan, ως περιπτωσιολογικής μελέτης. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν αναλυτικές μέθοδοι προσέγγισης συγκεκριμένων έργων από το αρχείο του Europan, σε συνδυασμό με ένα αριθμό συνεντεύξεων των εμπλεκόμενων μερών για τα επιλεγμένα έργα, καθώς επίσης πραγματοποιήθηκε διεξοδική μελέτη του 28-χρόνου αρχείου του Europan. Η διατριβή κατέδειξε ότι οι συλλογικές πρακτικές που διενεργούνται μεταξύ των παραγόντων ενός έργου (πόλεις, αρχιτέκτονες, εμπειρογνώμονες, φορείς ανάπτυξης) και οι οποίες διαμορφώνουν σταδιακά το σχεδιασμό ενός έργου, επωφελούνται και ενισχύονται από τις πλατφόρμες επικοινωνίας που προσφέρονται από το θεσμό του Europan (χώροι δημόσιας συζήτησης (forum, debates), εργαστήρια, εκθέσεις, κλπ.). Ως εκ τούτου, διαπιστώθηκε ότι ένα έργο αστικού σχεδιασμού μπορεί να αποκτήσει υβριδικά χαρακτηριστικά, επηρεαζόμενο τόσο από την ιδιαιτερότητα του χωρικού πλαισίου αναφοράς όσο και από τη δυναμική των δικτύων των παραγόντων τα οποία εκτείνονται σε όλες τις ευρωπαϊκές πόλεις που εμπλέκονται στο θεσμό. Κατά συνέπεια, διαπιστώθηκε ότι η πλατφόρμα του θεσμού Europan αποτελεί όντως ένα πρακτικό πολυεπίπεδο μέσο, μια κοινή πλατφόρμα επικοινωνίας των διαφόρων παραγόντων, ένα μέσο για την παραγωγή και διάδοση της γνώσης, ένα εν εξελίξει ερευνητικό πεδίο καθώς και ένα ενεργό μέσο στη διαμόρφωση πολιτικής. Η καινοτομία της εργασίας έγκειται στο γεγονός ότι ο συγγραφέας πρότεινε την ανάπτυξη μιας προσαρμοστικής μεθοδολογίας για τη χαρτογράφηση της πορείας εξέλιξης μιας αστικής κατάστασης, από το στάδιο προσδιορισμού της προβληματικής μέχρι και την υλοποίηση ενός έργου και η οποία αξιοποιεί πλήρως τη συσσωρευμένη γνώση που διαθέτει σήμερα ο θεσμός του Europan. Η επιστημονική αξία της εργασίας έγκειται στο ότι η γενίκευση της μεθοδολογίας αυτής θα μπορούσε να οδηγήσει στην εφαρμογή της πέρα από τα καθορισμένα όρια του θεσμού του Europan και να συμβάλει στην εμφάνιση ή την περαιτέρω ενίσχυση της συλλογικής νοημοσύνης.

The concept of collective intelligence opens up new avenues in the potential approaches to many contemporary issues of a political, economic, social and moral nature, by laying great emphasis on the dynamic relations which are developed among the contributing parties. In turn, the collective space that emerges as the outcome of this ‘open’ process can function as the field where uncertainties are revealed as well as where the confrontation with differences, contrasts, conflicts and controversies that define architecture on the making, takes place. Coming across any problematic urban situation, we are faced with a vast number of parameters that highlight the inadequacy of our planning methods to respond to complex urban problems. In other disciplines, such as in Information Technology, the management of complexity appears likely to be resolved by the users themselves, by embracing several models of collective processes, such as open source, p2p, crowdsourcing, etc. That said, in urban design such manifestations of collective practices are usually related to the ‘traditional’ form of participatory design, that is often limited to engaging stakeholders in the design process and to attributing design responsibilities to them in order to produce environments for the actual users. Despite the perseverance of a design process being mainly focused on the end-product of the design, the process that starts from identifying the urban problem towards an end-product usually remains invisible but at the same time is a very challenging part of the architectural practice. On these grounds, this study explores the concept of collective intelligence by focusing on design as a process that stretches beyond the specific project and contributes to the spread of knowledge. The latter was made possible with the employment of Europan architectural competitions’ platform as a case study. Analytical approach methods of selective Europan projects including interviews of key actors for the selected projects and the study of Europan’s 28 year course archive were employed. The dissertation demonstrated that the collective practices between project actors (cities, architects, experts, developers) formulate gradually the design project, profiting from the platforms offered by the Europan institution (forums, workshops, debates). Therefore, it was found that the making of an urban design project can obtain hybrid characteristics, depending both on the specificity of the actual context and the dynamics of networks of actors that span all European cities involved. Consequently, it was found that the Europan platform is indeed a practical multi-level medium, a shared platform for the communication of diverse actors, a means of production and spread of knowledge, a domain of research in progress and an active argument in the formation of politics. The novelty of this study lies in the fact that the author suggested the development of an adaptive methodology for mapping an urban situation’s course of evolution into an implemented project that fully exploits Europan’s accumulated knowledge. The significance attached to the latter is that the methodology’s generalization could lead to its use over and above the Europan’s context and contribute to the emergence or the enhancement of collective intelligence.