Η κοινωνική νόηση κατά τη φυσιολογική γήρανση. Διερεύνηση της κοινωνικής νόησης σε σχέση με άλλους γνωστικούς παράγοντες και την ποιότητα ζωής

Abstract

Ο σκοπός της διατριβής είναι η διερεύνηση των νευροψυχολογικών και δημογραφικών παραγόντων που σχετίζονται με την ικανότητα αναπαράστασης κοινωνικών καταστάσεων σε πληθυσμό υγιών ενηλίκων. Η συνεισφορά της διατριβής έγκειται στη διερεύνηση των τρόπων ανάπτυξης της κοινωνικής νόησης κατά τη φυσιολογική γήρανση, αφού η υφιστάμενη βιβλιογραφία δεν παρέχει εξαντλητικές απαντήσεις ως προς το ζήτημα αυτό. Οι περισσότερες έρευνες στους τομείς αυτούς σχετίζονται με τη διερεύνηση της ανάπτυξης των προειρημένων ικανοτήτων στην παιδική ηλικία και των προβλημάτων που παρατηρούνται σε διάφορες νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Κατά την τελευταία εικοσαετία όμως, το ενδιαφέρον αυτό μεταφέρθηκε και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Παρόλα αυτά, αρκετά ερωτήματα συνεχίζουν να παραμένουν αναπάντητα, όπως για παράδειγμα το ζήτημα της σχέσης της κοινωνικής νόησης με άλλες γνωστικές λειτουργίες, π.χ. τις εκτελεστικές λειτουργίες. Για αυτό τον σκοπό συμπεριλήφθηκαν στην έρευνα μετρήσεις σε σχέση με διάφορες γνωστικές λειτουργίες. Σύμφωνα με τη βασική υπόθεση της έρευνας οι διάφορες μετρήσεις των κοινωνικών και γνωστικών δεξιοτήτων συσχετίζονται αρνητικά με την ηλικία σε ενήλικο πληθυσμό, ενώ ταυτόχρονα η έκπτωση που παρατηρείται στους γηραιότερους ενήλικες στις κοινωνικές δεξιότητες οφείλεται στις διαφοροποιήσεις που εμφανίζονται με την αύξηση της ηλικίας στις δυνατότητες επεξεργασίας πληροφοριών. Εκτός της βασικής υπόθεσης διερευνήθηκαν και δευτερεύοντα ερωτήματα, όπως η υπόθεση ως προς το ούτω καλούμενο φαινόμενο της θετικότητας, το ζήτημα της ύπαρξης ή όχι βασικών συναισθημάτων, η δυνατότητα αναγνώρισης εκφράσεων κοινωνικών συναισθημάτων και νοητικών καταστάσεων, η συσχέτιση ανάμεσα στις διάφορες γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες με την αυτοαξιολόγηση της ποιότητας ζωής. Τα αποτελέσματα της έρευνας, στην οποία συμμετείχαν 309 ενήλικες ηλικίας 18-90 ετών (Μέση Τιμή (Μ.Τ.) 46.76 ετών Τυπική Απόκλιση (Τ.Α.) 19.55) υποδεικνύουν τα ακόλουθα: - Η ηλικία συσχετίζεται αρνητικά με την κοινωνική νόηση και τις γνωστικές λειτουργίες, ενώ το εκπαιδευτικό επίπεδο επηρεάζει σημαντικά τη σχέση αυτή μειώνοντας ουσιαστικά την επίδραση της ηλικίας, επίδραση η οποία υλοποιείται με τη διαμεσολάβηση των γλωσσικών δεξιοτήτων - Το «φαινόμενο της θετικότητας» παρουσιάστηκε εν μέρει στα αποτελέσματα της έρευνας, αφού οι γηραιότεροι συμμετέχοντες είχαν σημαντικά καλύτερα αποτελέσματα στην αναγνώριση συναισθηματικών εκφράσεων θετικών συναισθημάτων. Δεν παρουσιάστηκε όμως το φαινόμενο αυτό στα δυναμικά ερεθίσματα - Οι δοκιμασίες που αποτελούνται από δυναμικά ερεθίσματα είχαν καλύτερη εσωτερική εγκυρότητα σε σχέση με τα αντίστοιχα εργαλεία που αποτελούνταν από στατικά ερεθίσματα (εικόνες) - Οι κοινωνικές δεξιότητες επηρεάζονται από την έκπτωση που παρατηρείται στις εκτελεστικές λειτουργίες με τη γήρανση, οι οποίες έχουν διαμεσολαβητικό ρόλο ως προς τη μείωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, αφού η αύξηση της ηλικίας συνεχίζει να έχει επίδραση ανεξάρτητα από τις εκτελεστικές λειτουργίες. Από την άλλη πλευρά, οι γλωσσικές δεξιότητες επηρεάζονται ιδιαίτερα σημαντικά από το επίπεδο εκπαίδευσης των συμμετεχόντων, με την εκπαίδευση να εκμηδενίζει την αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στην ηλικία και τις γλωσσικές δεξιότητες - Το γνωστικό απόθεμα, όπως αυτό συγκεκριμενοποιήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης, δηλαδή ως αποτέλεσμα της σύνθεσης των γλωσσικών δεξιοτήτων (λεξιλόγιο και πρακτική χρήση της γλώσσας), μειώνει ουσιαστικά την επίδραση της ηλικίας στην κοινωνική νόηση, τη λεκτική μνήμη και τις εκτελεστικές λειτουργίες. Το γνωστικό απόθεμα με τη σειρά του επηρεάζεται σημαντικά από το εκπαιδευτικό επίπεδο - Δεν παρουσιάστηκε κάποια συσχέτιση ανάμεσα στις κοινωνικές δεξιότητες με την αυτοαξιολόγηση της ποιότητας ζωής.

The main goal of the dissertation is the investigation of neuropsychological and demographic factors that predict Social Cognition performance in later adulthood. The contribution of the dissertation involves the investigation of possible paths of development of social cognition throughout adulthood, an unanswered question by academia up to date. According to the basic hypothesis of the research, the results of social cognition and various cognitive tests were expected to negatively correlate with age. This negative correlation was expected to be mediated by the losses that were expected to be found in other cognitive functions such as executive function. Beside the basic hypothesis, other questions were investigated as well, such as the so called phenomenon of positivity, according to which, elderly population shows a decline in emotional recognition skills only in negative emotional expressions. Another question is the exact relation between social and other cognitive functions regarding the quality of life of adults. Results of our research (309 community participants, age 18-90, m: 46.76, sd: 19.55) reveal the following: - Social cognition skills, as well as executive functioning, verbal memory and language skills decline with age - Age negatively correlates with social cognition skills and other cognitive functions - Educational level influences significantly the above relationship, lessening the effect of age on social skills, mainly through language performance - Older participants perform significantly better on static tasks, when they are asked to identify emotional expressions of positive emotions. That is, the so called “positivity effect” was registered only partly in the results. - Dynamic tasks (videos and sound stimuli) appeared to have much better internal consistency than static tasks (pictures) - Social cognition skills are affected by the decline of executive control with age, although executive functioning is a mediator, since age continues to affect negatively social cognition skills independently from executive control. On the other hand, language skills are affected in a more significant way from the educational level, since age effect on language skills is moderated by educational level. Educational level is a mediator for all the other functions that were assessed in this research. - Cognitive reserve, as it was objectified in this research, i.e. language skills (lexicon and practical usage of language), significantly moderates the effect of age on social cognition, executive function and verbal memory skills. Cognitive reserve itself is highly affected by the educational level of the participants. - No effect of social cognition skills and / or other cognitive functions on the preserved quality of life of the participants was found. Future research could include personality constructs, such as motive and meaning of life, as well as daily activities and hobbies, which appear in the literature to affect cognitive reserve.