Κριτική σκέψη και κατανόηση επιχειρηματολογικών κειμένων : Συνεισφορά παραγόντων του κειμένου και των ατόμων

Abstract

Κύριος σκοπός της έρευνας ήταν η μελέτη της συνεισφοράς διάφορων μεταβλητών ατομικών διαφορών στην κατανόηση επιχειρηματολογικών κειμένων και στην κριτική σκέψη των αναγνωστών για την αξιολόγηση της ποιότητας των επιχειρημάτων των κειμένων σε δείγμα παιδιών Στ΄ Δημοτικού και Γ΄ Γυμνασίου, με έμφαση στον ρόλο της γνώσης σχήματος επιχειρήματος. Η ποιότητα των επιχειρημάτων έτυχε χειρισμού στη βάση της παρουσίας ή απουσίας πλανών μη τυπικής λογικής σκέψης. Οι πλάνες αυτές, που η παρουσία τους δείκνυε επιχείρημα χαμηλής ποιότητας, αφορούσαν την «πλάνη της προσφυγής στην πλειοψηφία» και την «πλάνη του επιχειρήματος λόγω άγνοιας». Στην πρώτη φάση της έρευνας χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια για προσδιορισμό της μη λεκτικής νοημοσύνης, της προσλαμβανόμενης προϋπάρχουσας γνώσης, της προκατάληψης, της γνώσης σχήματος επιχειρήματος, των επιστημολογικών πεποιθήσεων και της λεξιλογικής ικανότητας. Στη δεύτερη φάση χορηγήθηκαν δύο επιχειρηματολογικά κείμενα αμφίπλευρης επιχειρηματολογίας σε σχέση με την «ελληνική γλώσσα» και την «τηλεόραση» που ακολουθούνταν από διάφορα έργα κατανόησης και κριτικής σκέψης. Στη φάση αυτή χορηγήθηκαν και τα ερωτηματολόγια της ανάγκης για νόηση, της επιδεικνυόμενης προϋπάρχουσας γνώσης και λήφθηκαν πληροφορίες σχετικά με τη σχολική επίδοση. Διαπιστώθηκε μέσα από ιεραρχικές παλινδρομήσεις πως η γνώση σχήματος επιχειρήματος ήταν ο παράγοντας που είχε προβλεπτική συνεισφορά σε όλες τις μετρήσεις των εξαρτημένων μεταβλητών. Ανάλογα με τη μέτρηση και το κείμενο, προβλεπτική συνεισφορά παρουσίασαν η επίδοση στα ελληνικά, η ανάγκη για νόηση και η επιδεικνυόμενη προϋπάρχουσα γνώση. Περαιτέρω, διαφάνηκε προβλεπτική ικανότητα των μεταβλητών της κατανόησης κειμένου στις μεταβλητές της κριτικής σκέψης. Για να διαφανούν επιρροές της Τάξης και αλληλεπιδράσεις με μεταβλητές ατομικών διαφορών ως προς τις εξαρτημένες μεταβλητές της κατανόησης κειμένου (ερωτήσεις κατανόησης, ταξινόμηση επιχειρημάτων/αντεπιχειρημάτων) και τις μεταβλητές της κριτικής σκέψης (αξιολόγηση επιχειρημάτων, αναγνώριση πλανών) διενεργήθηκαν πολυμεταβλητές αναλύσεις της συνδιακύμανσης (MANCOVA). Για πιο ενδελεχή διερεύνηση των επιρροών σε επιμέρους σκορ της αξιολόγησης (υψηλή ποιότητα, πλάνη προσφυγής στην πλειοψηφία, πλάνη επιχειρήματος λόγω άγνοιας) και σε επιμέρους σκορ της αναγνώρισης πλανών (πλάνη προσφυγής στην πλειοψηφία, πλάνη επιχειρήματος λόγω άγνοιας) εκτελέστηκαν μικτές αναλύσεις της συνδιακύμανσης επαναλαμβανόμενων μετρήσεων (Μixed Repeated Measures ANCOVA). Τα αποτελέσματα χαρακτηρίζονταν κυρίως από αλληλεπιδράσεις μεταξύ τάξης και συμμεταβλητών ή μεταξύ των ενδοατομικών μεταβλητών (επί μέρους σκορ στην αξιολόγηση και στην αναγνώριση) και συμμεταβλητών. Οι μεταβλητές ατομικών διαφορών που συμμετείχαν στις αλληλεπιδράσεις στις μετρήσεις της κατανόησης ήταν η λεξιλογική ικανότητα και η επιδεικνυόμενη προϋπάρχουσα γνώση. Στην περίπτωση των μεταβλητών της κριτικής σκέψης οι μεταβλητές ατομικών διαφορών που συμμετείχαν στις αλληλεπιδράσεις ήταν η γνώση σχήματος επιχειρήματος, η λεξιλογική ικανότητα, οι ερωτήσεις κατανόησης και η προκατάληψη. Το κοινό χαρακτηριστικό των αλληλεπιδράσεων αυτών ήταν πως τα άτομα που υπερείχαν στις πιο πάνω μεταβλητές ατομικών διαφορών είχαν γενικά καλύτερη επίδοση στις εξαρτημένες μεταβλητές της κατανόησης ή της κριτικής σκέψης. Στην περίπτωση της προκατάληψης, τα άτομα που ήταν υπέρ των αντεπιχειρημάτων έτειναν στο κείμενο της «τηλεόρασης» να αξιολογούν υψηλότερα τα αντεπιχειρήματα και να αναγνωρίζουν περισσότερο την πλάνη του επιχειρήματος λόγω άγνοιας στα επιχειρήματα. Τα πιο πάνω αποτελέσματα προσφέρουν θεωρητική γνώση σε σχέση με την κατανόηση επιχειρηματολογικών κειμένων και την κριτική σκέψη αναδεικνύοντας κυρίως τη συνεισφορά της γνώσης σχήματος επιχειρήματος ως υποβοηθητικό παράγοντα και τη στενή διασύνδεση μεταξύ κατανόησης κειμένου και κριτικής σκέψης. Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα μπορούν να αξιοποιηθούν στα πλαίσια εκπαιδευτικών παρεμβάσεων.

The main aim of the research was to investigate the contribution of various individual differences factors, with emphasis on the role of argument schema, on the comprehension of argumentative text and the critical thinking of readers in order to evaluate the quality of the texts' arguments. The sample was consisted of primary and secondary school children. The quality of the arguments was manipulated on the basis of the presence or absence of informal reasoning fallacies. Those fallacies, whose presence indicated an argument of low quality, concerned the "argument from popularity" and the "argument from ignorance". In the first phase of the research, questionnaires were provided in order to estimate non-verbal intelligence, perceived prior knowledge, prior beliefs, argument schema knowledge, epistemological beliefs and vocabulary. In the second phase, two two-sided argumentative texts were provided in relation to "Greek language" and "television" that were followed by various reading comprehension and critical thinking tasks. In this phase, questionnaires were also provided to estimate need for cognition, demonstrated prior knowledge and information on paricipants’ school performance was obtained. It was found through hierarchical regressions that argument schema knowledge was the factor that had a predictive contribution on all measures of dependent variables. Depending on the measure and the text, a predictive contribution was made by school performance in Greek, need for cognition and demonstrated prior knowledge. Further, the predictive contribution of reading comprehension variables on the critical thinking variables was revealed. In order to examine class influences and interactions between class and individual differences variables on reading comprehension (comprehension questions, argument classification task) and critical thinking (arguments’ evaluation, fallacies identification), multivariate analysis of covariance (MANCOVA) was performed. For a more in-depth investigation of the influences on sub scores of arguments’ evaluation (high quality, argument from popularity, argument from ignorance) and on sub scores of fallacies identification (identification of argument from popularity, identification of argument from ignorance) mixed repeated measures ANCOVA were performed. The results were mainly characterized by interactions between class and covariates or between within-subjects’ variables (sub scores of arguments’ evaluation and sub scores of fallacies identification) and covariates. The individual differences variables involved in the interactions concerning reading comprehension were vocabulary and demonstrated prior knowledge. In the case of critical thinking variables, the variables of individual differences involved in the interactions were argument schema knowledge, vocabulary, comprehension questions and prior beliefs. The common feature of these interactions was that the individuals who performed better in the above individual differences variables generally had better performance in dependent variables of reading comprehension or critical thinking. In the case of prior beliefs, subjects that agreed with the counter-arguments tended in the text of "television" to evaluate higher the counter-arguments and to identify more the “argument from ignorance” fallacy of the texts’ arguments. The aforementioned results offer theoretical knowledge in relation to the comprehension of argumentative texts and critical thinking, highlighting in particular the contribution of argument schema knowledge as a facilitator, and the strong interconnection between reading comprehension and critical thinking. In addition, the results can be used in educational interventions.