Education and state ideology in Turkey, 1980-2015

Abstract

Σύμφωνα και με τη σύγχρονη ιστοριογραφία, ο στρατός και το εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι οι κύριοι θεσμοί για την αναπαραγωγή της ιδεολογίας του σύγχρονου κράτους. Η εκπαίδευση θεωρείται μέσο διαμόρφωσης τις κοινωνίας. Πέρα από αυτό, το εκπαιδευτικό σύστημα γίνεται επίσης ένα σύστημα κατανομής προνομίων, παρέχοντας τα μέσα επιτυχίας για κάποιους και καταδικάζοντας τους άλλους στην αποτυχία. Έτσι, η εκπαίδευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αναδιοργανώσει ολόκληρους πληθυσμούς, να αναπτύξει ορισμένες ελίτ και να αποκαταστήσει τα δικαιώματα και τα καθήκοντα όλων των μελών μιας κοινωνίας. Παράλληλα και στο πλαίσιο των σύγχρονων εθνικών κρατών, το εκπαιδευτικό σύστημα δημιουργεί ή ενισχύει βασικά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας. Για παράδειγμα, στην Κεμαλιστική Τουρκία το εκπαιδευτικό σύστημα προώθησε την απαραίτητη πίστη στο κοσμικό τουρκικό κράτος προωθώντας – κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά – την προϊσλαμική ιστορία των Τούρκων. Στη σημερινή Τουρκία υπό την κυβέρνηση του κόμματος “Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης”, φαίνεται ότι η θρησκεία γίνεται ή επιβάλλεται ως σημαντικό στοιχείο της τουρκικής εθνικής ταυτότητας. Το εκπαιδευτικό σύστημα λειτουργεί ως κανάλι προώθησης αυτής της αλλαγής. Έτσι, η περίπτωση της Τουρκίας είναι αυτή ενός εθνικού κράτους που συνεχίζει να βρίσκεται υπό κατασκευή από τότε που αναδύθηκε μετά από ένα επιτυχημένο πόλεμο ανεξαρτησίας. Για αυτό τουλάχιστον τον λόγο, κάθε ανάλυση πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην κυρίαρχη ιδεολογία του κράτους και να αναλυθούν τα χαρακτηριστικά όλων των κομμάτων που κατείχαν την εξουσία από τότε που εγκαθιδρύθηκε το σύγχρονο τουρκικό κράτος. Η ανάλυση αυτή επιχειρεί και να ερμηνεύει τις εκπαιδευτικές πολιτικές και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στον τομέα αυτό σε σχέση με τις πολιτικές ιδεολογίες και το ιστορικό υπόβαθρο. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια σειρά από κυβερνήσεις του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Adalet ve Kalkınma Partisi – AKP), οι οποίες, από την πρώτη εκλογική νίκη του κόμματος το 2002, έχουν εφαρμόσει αρκετές μεταρρυθμίσεις για να αλλάξουν τις γνώμες και σκέψεις ότι αφορά την εκπαίδευση στην Τουρκία. Στο πλαίσιο αυτό και ιδιαίτερα μετά το 2002, το Ισλάμ και ειδικότερα το τουρκικό πολιτικό Ισλάμ διαδραματίζει σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στην τουρκική κοινωνία. Πρόκειται για μια ατζέντα, που αποτελείται από την εκπαίδευση προσανατολισμένη στην αγορά, η οποία περιλαμβάνει τη μετατροπή και την ιδιωτικοποίηση του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος, την ανάπτυξη πολιτικής για τη θρησκευτική εκπαίδευση σύμφωνα με τις αναδυόμενες αντιλήψεις του πολιτικού Ισλάμ, την προώθηση της ανάπτυξης των ισλαμικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, είτε στις σχολές Ιμάμ – Χατίπ ή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και γενικά να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στο Ισλάμ ως σημαντικό συστατικό στοιχείο της τουρκικής εθνικής ταυτότητας. Η μελέτη αυτή προσπαθεί να εξετάσει σε βάθος αυτές τις μεταρρυθμίσεις και δείχνει πώς μια ισχυρή νεοφιλελεύθερη και νεοσυντηρητική ατζέντα έχει έρθει στο προσκήνιο στην Τουρκία από το 1980 και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των χρόνων της κυβέρνησης του ΑΚΡ, έχοντας κατά νου ορισμένες σκέψεις που διατυπώθηκαν από τον Ιταλό μαρξιστή φιλόσοφο και πολιτικό Antonio Francesco Gramsci για το πώς, μέσω ενός επικρατούντος τρόπου εκπαίδευσης, όσοι βρίσκονται στην εξουσία ήταν σε θέση να εμπνεύσουν τις αξίες και τα συστήματα πίστης που απαιτούνται για να διατηρήσουν και να διαιωνίσουν το είδος του κοινωνικού συστήματος που τους ωφελεί.

As it is well established in modern historiography, army and national education system are the major institutions to reproduce the ideology of the modern state. Education is viewed as a means of shaping a society through socialising its individual members. Beyond that, it becomes also a system of allocating privilege, providing the means of success for some while condemning others to failure. Thus education can be used to re – arrange the nature of entire populations, developing certain elites and re – establishing the rights and duties of all members of a society. In parallel, and within the framework of the modern national states, education system creates or strengthen basic elements of the national identity. For example, in Kemalist Turkey the education system promoted the necessary faith in the secular Turkish state by promoting – mostly but not exclusively – the preislamic history of the Turks. In today’s Turkey under the Justice and Development administration, it seems that religion becomes or its imposed as an important element of the Turkish national identity. The education system works as the channel of promoting this change. So, the case of Turkey is that of a nation – state that has been under construction since it emerged from a successful war of independence, and any analysis of policies needs to pay careful attention to the dominant state ideology. The characteristics of all the parties that have held power since the Republic came into being. This analysis, goes on to examine and interpret their educational policies and their decision – making in this area in relation to their political ideologies, all this set against the general historical background. It is, in fact, the series of Justice and Development Party (Adalet ve Kalkınma Partisi – AKP) governments which, since the party’s first election victory in 2002, have implemented several reforms so as to change educational thinking in Turkey. Within this framework and especially after 2002, Islam and most specifically the Turkish political Islam plays an important and defining role in Turkish society. It is an agenda, consisting of market – oriented education, that includes transforming and privatising the public education system, developing policies on religious education in line with emerging notions of political Islam, promoting the growth of Islamic educational curricula, whether in Imam – Hatip schools or in higher education, and generally putting more emphasis upon Islam as an important constituent of the Turkish national identity. This study tries to look in depth at these reforms and shows how a powerful neo – liberal and neo – conservative agenda has come to the fore in Turkey since 1980, and especially during the years of AKP rule, bearing in mind certain thoughts put forward by the Italian Marxist philosopher and politician Antonio Francesco Gramsci as to how, through a prevailing mode of education, those in power were able to inculcate the values and belief systems needed to maintain and perpetuate the type of social system which benefited them.

Modern tarih yazımında yer aldığı gibi, ordu ve okul, modern devlet ideolojisinin yeniden üretildiği başlıca kurumlardır. Eğitim, bireyleri sosyalleştirirken bir toplumu şekillendirme aracı olarak da görülmektedir. Bunun ötesinde, bazılarının başarısızlığa mahkûm olduğu bir yerde diğerlerine başarı için araçlar ve ayrıcalıklar sağlayan bir sistem haline gelir. Böylece eğitim, tüm nüfusun doğasını yeniden düzenlemek, belirli seçkinler yetiştirmek ve toplumun tüm üyelerinin hak ve görevlerini yeniden belirlemek için kullanılabilir. Buna paralel olarak, modern ulusal devletler içerisinde eğitim sistemi, milli kimliğin temel unsurlarını yaratır veya güçlendirir. Örneğin, eğitim sistemi üzerindeki Kemalist eğilim, laik Türk devletinde oluşması gerektiğini düşündüğü inancı, çoğunlukla Türklerin İslam öncesi tarihini bizzat destekleyerek teşvik etmiştir. Günümüz Türkiye’sinde Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarında, Türk kimliğinde din faktörü kültürel bir zorunluluk olarak belirgindir. Eğitim sistemi bu değişimin teşvik edilmesinde bir araç olmaktadır. Türkiye'nin durumu, kurulduğundan beri hala yapım aşamasında olan bir ulus devlettir ve politik analizlerde egemen devlet ideolojisi ön plana çıkmaktadır. Zira bu çalışmada cumhuriyetten bugüne kadar iktidara gelen tüm siyasal partilerin özelliklerini ortaya çıkarmaktadır. Eğitim alanındaki politikalar ve alınan kararlar siyasi ideolojileriyle bağlantılı olarak genel tarihsel arka plana dayanarak incelenmeye ve yorumlanmaya devam etmektedir. Aslında AKP (Adalet ve Kalkınma Partisi) hükümeti, 2002 yılındaki ilk seçim zaferinden bu yana Türkiye'de eğitim düşüncesini değiştirmek için çeşitli reformlar uygulamıştır. İslam ve özellikle de Türk siyasal İslamı, Türk toplumunda önemli ve belirleyici bir rol oynamaktadır. Partinin ister İmam – Hatip okullarında isterse yüksek öğretimde olsun Türk milli kimliğinin önemli bir bileşeni olarak İslam’a daha fazla vurgu yapmak için İslami eğitim müfredatının gelişmesini teşvik eden, kamu eğitim sisteminin dönüştürülmesi ve özelleştirilmesi ile, ortaya çıkan siyasal İslam kavramına uygun din eğitimi politikaları geliştirmeyi içeren, piyasaya yönelik bir eğitim gündemi mevcuttur. Bu çalışmada, yapılan reformlar derinlemesine incelenmekte olup 1980'den beri Türkiye'de ve özellikle de AKP iktidarında ortaya konulan bazı düşünceleri dikkate alarak, İtalyan Marksist filozof ve siyasetçi Antonio Francesco Gramsci’nin egemen bir eğitim sistemiyle iktidarda olanların, kendilerine yarar sağlayan sosyal sistemi korumak ve devamlılığını sürdürmek için ihtiyaç duydukları değerleri ve inanç sistemlerini telkin etmeyi nasıl başardıklarına ilişkin olarak güçlü bir neo – liberal ve neo – muhafazakâr gündemin nasıl öne çıkarıldığı gösterilmektedir.