Textes réflexifs autobiographies langagières, cheminements émotionnels : étude de cas auprès d'apprenants adultes en FLE en contexte chypriote hellénophone et allophone

Abstract

Βασικός σκοπός της παρούσας διδακτορικής έρευνας είναι ο εντοπισμός της δυναμικής των ποσοτικών και ποιοτικών αναγνώσεων των γραπτών και προφορικών δεδομένων μας (γραπτές και προφορικές αυτοβιογραφίες) για τη μελέτη των συναισθημάτων, της υποκειμενικότητας, της διυποκειμενικότητας, της δέσμευσης στη μάθηση, καθώς και των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης των συμμετεχόντων. Παράλληλα, η διατριβή αυτή αποτελεί μια εισήγηση διαφοροποιημένων παιδαγωγικών με βάση τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης του Gardner (1983, 2004 interalia, Hourst 2006) για ενήλικες μαθητές στα Γαλλικά ως Ξένη Γλώσσα. Χρησιμοποιήθηκαν διάφορες ερευνητικές μέθοδοι για τη διερεύνηση των δεδομένων μας, αιτιολογώντας την ποσοτική και ποιοτική προσέγγιση που επιλέχθηκε για την αξιοποίησή τους και η οποία επιτρέπει την τριγωνοποίηση των αποτελεσμάτων. Βασιστήκαμε στις έννοιες της συχνότητας, της ειδικότητας και της σύναψης (Sinclair 2004), έννοιες που αφορούν στη γλωσσολογία σωμάτων κειμένων για ποσοτική ανάλυση. Για την ποιοτική ανάλυση βασισμένη στην ανάλυση του λόγου, έχουμε εφαρμόσει τις έννοιες της σημασιολογικής προτίμησης και της σημασιολογικής προσωδίας (Bednarek 2008). Η επεξεργασία των δεδομένων μας πραγματοποιήθηκε αγκιστρώνοντας τη συλλογιστική μας γύρω από τις ακόλουθες έννοιες, απαραίτητες για την προσέγγισή μας: τις έννοιες των « πλούσιων σημείων » (Agar 1994, 2006; Sandel 2015), της « υποκειμενικότητας-διυποκειμενικότητας » (Kerbrat-Orecchioni 1980; Devilla 2006) και της « δέσμευσης « (Coffey 2010, 2015). Οι διάφορες αναλύσεις συμπληρώνουν και επιβεβαιώνουν η μία την άλλη και με αυτόν τον τρόπο μας επέτρεψαν να διαμορφώσουμε τα προφίλ των μαθητών μας. Απώτερος στόχος μας ήταν να είμαστε σε θέση να προτείνουμε διαφοροποιημένες μαθησιακές στρατηγικές και δραστηριότητες, καθώς και διαφοροποιημένα καθήκοντα για κάθε συμμετέχοντα, αναπτύσσοντας έτσι όλη την ανθοδέσμη των τύπων νοημοσύνης του καθενός ξεχωριστά και διατηρώντας παράλληλα τη δέσμευσή τους στη μάθηση. Η ανάλυση των διαφόρων καθηκόντων/δραστηριοτήτων μας επέτρεψε να ανιχνεύσουμε ποιες πτυχές αυτών των καθηκόντων/δραστηριοτήτων λειτουργούν περισσότερο από άλλες, ποιες θα πρέπει να τροποποιηθούν, να βελτιωθούν, να εγκαταλειφθούν εντελώς ή ακόμα και να επαναλαμβάνονται πιο τακτικά. Η συμβολή του ερευνητικού μας εργαλείου, δηλαδή των γραπτών και προφορικών βιογραφιών, στην έρευνά μας και στη μάθηση των συμμετεχόντων, έχει επίσης αποδειχθεί κατά τη διάρκεια των διαφόρων αναλύσεων. Μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το να θεωρήσουμε τις γραπτές και προφορικές (αυτό)βιογραφίες ως σώματα κειμένων για ποσοτική και ποιοτική ανάλυση μπορεί να μας επιτρέψει να κατανοήσουμε τα συναισθήματα, την υποκειμενικότητα, τη διυποκειμενικότητα καθώς και τον τύπο της δέσμευσης των μαθητών στη μάθηση. Αυτό μπορεί επίσης να συμβάλει στο να ληφθούν υπόψη το συναισθηματικό ταξίδι των μαθητών διαμέσου της μάθησης αλλά και οι πολλαπλές νοημοσύνες τους που ενεργοποιούνται για την κατάκτηση της γλώσσας. Επομένως, είμαστε σε θέση να πιστεύουμε ότι οι καθηγητές ξένων γλωσσών θα μπορούσαν να προστρέχουν σε αυτά τα εργαλεία (στοχαστικά κείμενα και συνεντεύξεις) για να γνωρίσουν καλύτερα τους μαθητές τους, προκειμένου να κάνουν τη μάθηση των τελευταίων ευκολότερη, αποτελεσματικότερη και πιο ευχάριστη. Αυτή η έρευνα ενθαρρύνει επίσης τους εκπαιδευτικούς να εφαρμόσουν τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης στη διδασκαλία τους και να ανακαλύψουν πώς αισθάνονται οι μαθητές για τη μάθησή τους, προκειμένου να αποδοθεί σημασία στην ατομικότητα και την ιδιαιτερότητα κάθε μαθητή. Η θεωρία των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης στηρίζει και ενθαρρύνει, όπως υποστηρίζεται και στην παρούσα έρευνα, μια πολυμεθοδολογική προσέγγιση σχετικά με την εκμάθηση ή τη διδασκαλία μιας ξένης γλώσσας με την προώθηση της παιδαγωγικής διαφοροποίησης.

The major scope of this doctoral research has been to identify the potential of quantitative and qualitative readings of our written and oral data (written and oral autobiographies) to study the participants’ emotions, subjectivity, intersubjectivity, engagement to learning and multiple intelligences in order to suggest differentiated pedagogies on the basis of Gardner’s theory of multiple intelligences (Gardner 1983, 2004 inter alia; Hourst 2006) for adult learners in French as a Foreign Language. Different research methods have been used in order to investigate our data, by using both quantitative and qualitative approaches which allows for data triangulation. We relied on the concepts of frequency, specificity and collocation (Sinclair 2004), concepts which are specific to corpus linguistics for quantitative analysis. For qualitative analysis based on discourse analysis, we have applied the concepts of semantic preference and semantic prosody (Bednarek 2008). The exploration of our data has been conducted by anchoring our reasoning around the following concepts that seemed essential to our approach: the concepts of “rich point” (Agar 1994, 2006; Sandel 2015), “subjectivity-intersubjectivity” (Kerbrat-Orecchioni 1980; Devilla 2006) and “engagement” (Coffey 2010, 2015). The different analysis complete and confirm one another enabling us to sketch our learners’ profiles. A further goal was to propose learning strategies, activities and differentiated tasks for each participant by developing all of their bouquet of intelligences while maintaining their engagement to learning. The analysis of the different tasks/activities allowed us to identify which aspects of these tasks/activities work more than others as well as the ones that would need to be modified, improved, completely abandoned or even be repeated more regularly. We believe that this feedback from learners on classroom practices can be of great benefit not only to learners, but also to teachers, to the relationship between teachers and learners, the learner to learner relationship and the relationship between learners and the learning object. The contribution of our research tool, that is, written and oral biographies, to our research and to the participants’ learning, has also been demonstrated during the different analysis. We conclude that by considering written and oral language biographies as corpora for quantitative and qualitative analysis contributes to the understanding of the emotions, the subjectivity, the intersubjectivity and the type of engagement for learning. This equally helps to better take into account the learners’ emotional journey through learning and their multiple intelligences that are activated for language acquisition. Therefore, we believe that foreign language teachers could refer to these tools (reflexive texts and interviews) to get to know their learners better in order to make the learning of the latter easier, more effective and more enjoyable. This research also encourages teachers to apply the theory of multiple intelligences in their teaching and to discover how learners feel about their learning in order to considerate the individuality and particularities of each learner. Knowing the profiles of their learners allows teachers to plan the content of their teaching program to the learners’ benefit. The theory of multiple intelligences supports and encourages, as this research claims, a plurimethodological approach regarding the learning or teaching of a foreign language by promoting pedagogical differentiation.

L’objectif central de cette recherche doctorale est d’identifier le potentiel des lectures quantitatives et qualitatives de nos données écrites et orales (des autobiographies langagières écrites et orales) pour étudier les émotions, la subjectivité, l’intersubjectivité, l’engagement et les intelligences multiples des participants dans le but d’informer des pédagogies différenciées sur la base de la théorie des intelligences multiples de Gardner (Gardner 1983, 2004 inter alia ; Hourst 2006) pour des apprenants adultes en FLE. Différentes méthodes de recherche ont été employées pour explorer nos données, justifiant l’approche à la fois quantitative et qualitative que nous avons choisie pour les exploiter et qui permet la triangulation des données. Nous nous étions appuyée sur les notions de fréquence, de spécificité et de collocation (Sinclair 2004), des notions propres à la linguistique de corpus pour l’analyse quantitative. Pour l’analyse qualitative basée sur l’analyse du discours, nous nous sommes fondée sur les notions de préférence et de prosodie sémantiques (Bednarek 2008). L’exploration de nos données a été possible grâce à l’ancrage de notre raisonnement autour des grandes notions qui nous ont semblé essentielles à notre démarche : les notions de « point nodal » (Agar 1994, 2006 ; Sandel 2015), de « subjectivité-intersubjectivité » (Kerbrat-Orecchioni 1980 ; Devilla 2006) et d’ « engagement » (Coffey 2010, 2015). Grâce au fait que les analyses se complètent et se confirment, elles nous ont permis de dresser des profils d’apprenants. Notre but ultérieur était de pouvoir proposer des stratégies d’apprentissage, des activités et des tâches différenciées pour chaque participant en développant l’ensemble de leurs bouquets d’intelligences tout en maintenant leur engagement dans l’apprentissage. Les analyses par tâche/activité nous ont permis d’identifier quels aspects de ces tâches/activités marchent plus que d’autres, quels auraient besoin d’être modifiés, améliorés, complètement abandonnés ou encore répétés plus régulièrement. Nous pensons que ce retour de la part des apprenants sur les pratiques de classe ne peut que bénéficier d’abord aux apprenants mais aussi aux enseignants, à la relation entre enseignants-apprenants, à la relation entre les apprenants eux-mêmes et au rapport entre les apprenants et l’objet d’apprentissage. L’apport de notre outil de recherche c’est-à-dire des biographies écrites et orales à notre recherche et à l’apprentissage des sujets, a aussi été démontré lors des analyses. Nous concluons que considérer les biographies langagières écrites et orales comme des corpus propres à des analyses quantitatives et qualitatives contribue à la compréhension du ressenti, de la subjectivité, de l’intersubjectivité et du type d’engagement pendant l’apprentissage. Ceci aide également à mieux prendre en compte le parcours émotionnel des apprenants via leur apprentissage et leurs intelligences multiples qui sont mobilisées pour l’apprentissage de la langue. Par conséquent, nous pensons que les enseignants de langue étrangère pourraient avoir recours à ces outils (les textes réflexifs et les entretiens) pour mieux connaître leurs apprenants dans le but de rendre l’apprentissage de ceux-ci plus facile, plus efficace et plus agréable. Cette recherche encourage également les enseignants à appliquer la théorie des intelligences multiples dans leurs cours et à découvrir le ressenti des apprenants vis-à-vis de leur apprentissage dans le but de considérer l’individualité et les particularités de chaque apprenant. Connaître les profils de leurs apprenants permet aux enseignants de planifier le contenu de leur programme d’enseignement au profit des apprenants. La théorie des intelligences multiples soutient et encourage, comme l’affirme la présente recherche, une approche pluri-méthodologique en ce qui concerne l’apprentissage ou l’enseignement d’une langue étrangère, en favorisant la différenciation pédagogique.