Οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ και η πολιτική της Άγκυρας στο Παλαιστινιακό ζήτημα. Από το Mavi Marmara στη Συμφωνία εξομάλυνσης

Abstract

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση της πορείας των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ από την περίοδο ανάληψης της εξουσίας από το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Adalet ve Kalkınma Partisi-ΑΚΡ) το 2002, υπό το πρίσμα της πολιτικής του ΑΚΡ για το Παλαιστινιακό ζήτημα και τις ιδιαίτερες σχέσεις που διατηρεί με την Παλαιστινιακή οργάνωση Hamas. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην κρίση με το πλοίο Mavi Marmara τον Μάιο του 2010, εξέλιξη η οποία αποτέλεσε το σημείο τομής στις σχέσεις των δυο χωρών. Στο εισαγωγικό μέρος της εργασίας παρουσιάζεται μια ιστορική αναδρομή της πορείας των διπλωματικών σχέσεων των δυο χωρών κατά την ψυχροπολεμική περίοδο. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζεται η πορεία των διπλωματικών σχέσεων των δυο χωρών στην υπό αναφορά περίοδο και αναλύονται τα αίτια που οδήγησαν στις μεταπτώσεις στο επίπεδο των διπλωματικών τους σχέσεων. Στο εισαγωγικό μέρος γίνεται, επίσης, αναφορά στη «χρυσή δεκαετία» των δυο χωρών τη δεκαετία του 1990. Ακολούθως, στο πρώτο μέρος της εργασίας εξετάζονται οι θέσεις του Κινήματος Εθνικής Άποψης (Milli Görüş Hareketi) σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και ιδιαίτερα έναντι της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης και του Παλαιστινιακού ζητήματος. Το Κίνημα αποτέλεσε τον πρόδρομο των ισλαμικών κομμάτων στην Τουρκία. Παράλληλα, γίνεται μια προσπάθεια επεξήγησης των αιτιών που οδήγησαν το ΑΚΡ στην υιοθέτηση μιας διαφορετικής προσέγγισης στην εξωτερική πολιτική σε σχέση με τα κόμματα που διασυνδέονταν με το Κίνημα Εθνικής Άποψης, με έμφαση στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση, αλλά και με το Ισραήλ. Το δεύτερο μέρος της εργασίας ασχολείται με τα αίτια που οδήγησαν την κυβέρνηση του ΑΚΡ στην υιοθέτηση μιας πιο επιθετικής ή/και αριβιστικής εξωτερικής πολιτικής τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ιδιαίτερα η κρίση του Mavi Marmara τον Μάιο του 2010 και η έκρηξη της λεγόμενης «Αραβικής Άνοιξης» περί τα τέλη του ίδιου έτους, αποτέλεσαν σημείο τομής στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και ιδιαίτερα έναντι των σχέσεων της με το Ισραήλ. Επιπρόσθετα εξετάζονται οι εξελίξεις αυτές και γίνεται μια προσπάθεια ανάδειξης της διασύνδεσής τους αφενός με την επιδείνωση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ και αφετέρου, με τις επιδιώξεις της Άγκυρας σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Το τρίτο μέρος της εργασίας εξετάζει και αναλύει τα αίτια που οδήγησαν τις δυο χώρες σε εξομάλυνση των διπλωματικών τους σχέσεων και καταγράφονται κάποιες σκέψεις αναφορικά με την πορεία των σχέσεων τους κατά την περίοδο μετά τη συμφωνία για εξομάλυνσης τους το 2016. Στο πλαίσιο αυτό, αναδεικνύεται η διασύνδεση της πορείας των διπλωματικών σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ με τις εξελίξεις στο Παλαιστινιακό ζήτημα, καθώς και η επιθυμία ή/και ανάγκη των δυο χωρών για διαμερισματοποίηση των μεταξύ τους σχέσεων σε άλλους τομείς. Μετά την κρίση με το Mavi Marmara, Τουρκία και Ισραήλ προχώρησαν σε διαχωρισμό των σχέσεων τους κατά τρόπο που να μην επηρεάζονται οι μεταξύ τους σχέσεις σε άλλους τομείς από τις εξελίξεις στο Παλαιστινιακό ζήτημα και την πορεία των διπλωματικών τους σχέσεων.

This thesis aims to analyze Turkish-Israeli relations in the period after the Justice and Development Party (Adalet ve Kalkınma Partisi-AKP) came to power in 2002, under the context of AKP’s policies regarding the Palestinian issue and its special relationship with the Palestinian organization HAMAS. Particular emphasis is placed on to the crisis of Mavi Marmara of May 2010, a development which is considered as a turning point in the bilateral relations of the two countries. The introduction part examines the historical process of the diplomatic relations of the two countries, during the Cold War. In this context, the historical process of the diplomatic relations of the two countries it is being reviewed and explicates the root causes that led to the fluctuation of their diplomatic relations. Moreover, the 1990s, i.e., the “golden decade” of the bilateral relations of the two countries, it is taken into consideration as well. Hereupon, the first part of this thesis deals with the policies of the National Outlook Movement (Milli Görüş Hareketi) on Turkey’s foreign policy and more specifically regarding Turkey’s policies on the Arab-Israeli conflict and the Palestinian issue. The National Outlook Movement is the precursor of the Islamic political parties in Turkey. At the same time, the first part attempts to explain the reason that led AKP to adopt a different approach to foreign policy than the Islamic parties which had links with the National Outlook Movement whereas special emphasis is placed on Turkey’s relations with the West and Israel. The second part presents the reasons which led AKP’s government to adopt a more assertive or adventurist foreign policy in the periphery as well as in the international arena. More specifically, the crisis of the Mavi Marmara of May 2010 and the burst of the so-called “Arab Spring” in the end of that year were considered as a turning point of Turkey’s foreign policy especially regarding its relations with Israel. The second part analyses these developments and attempts to associate them with the deterioration of the bilateral relations of Turkey and Israel, as well as with Turkey’s intentions in the periphery. The third part of this thesis examines the root causes that led the two countries normalize their diplomatic relations and sets down some thoughts about the progress of their relations after the normalization agreement of 2016. In this context, the third part presents the interconnection between Turkish-Israeli diplomatic relations with the developments regarding the Palestinian issue, as well as the desire or need of the two countries to compartmentalize their relations in other fields. In the period after the Mavi Marmara crisis Turkey and Israel decided to diverge their relations in such a way so as to ensure that their relations in other fields would not be affected by the developments on the Palestinian issue and the course of their bilateral relations.