La Grèce antique et la quête initiatique dans l'oeuvre de Valery Larbaud

Abstract

Ο Γάλλος συγγραφέας, Valery Larbaud, τέλη του 19ου αρχές του 20ου αιώνα, στα έργα του κάνει πολυάριθμες αναφορές στον κόσμο του ταξιδιού. Καλεί τους αναγνώστες του να γνωρίσουν το άγνωστο, περιγράφοντας τη φιγούρα του περιπλανώμενου και μοναχικού «μεγάλου ταξιδιώτη». Υπερασπίζεται την ελευθερία του ανθρώπου, ενώ αναφέρεται στο ομηρικό μυητικό ταξίδι, για να αναδείξει τελικά τη διπλή διάσταση του ταξιδιού: τη γεωγραφική διάσταση του ταξιδιού και αυτή του εσωτερικού μυητικού ταξιδιού. Αυτό το άνοιγμα προς τον έξω κόσμο αποτελεί για τον συγγραφέα διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων. Έτσι το ταξίδι και ο λογοτεχνικός συμβολισμός του, όχι μόνο ξαναγενούν το «ομηρικό τοπίο», αλλά επιτρέπουν στον συγγραφέα και στους ήρωές του να βρεθούν αντιμέτωποι με την κοινωνική πραγματικότητα και τις ελλείψεις της. Ο Larbaud στη συνέχεια επικρίνει με βίαιο τρόπο την κοινωνία και τα ήθη της εποχής του χρησιμοποιώντας την «αρχαία ελληνική μάσκα». Επίσης δαχτυλοδείχνει τη χριστιανική θρησκεία και τα παράδοξά της. Μπορούμε τότε, να συμπεράνουμε ότι η αρχαία ελληνική κληρονομιά γίνεται πραγματικό όπλο υπεράσπισης αυτού του αντικομφορμιστικού πνεύματος του συγγραφέα. Σιγά σιγά, οι κοινωνικοί κανόνες, που χαρακτηρίζονται από την ακαμψία τους, χάνονται. Τα «γένη» εξαφανίζονται, το σώμα απελευθερώνεται τελείως και χάνει την σαρκική του όψη, γίνεται ένα έργο τέχνης, άξιο θαυμασμού. Μέσα από τη φαντασία του ομηρικού ταξιδιού, ο Larbaud προτείνει στον αναγνώστη του να ενδιαφερθεί για τις περιπέτειες που γεννά η λογοτεχνική δημιουργία: η γραφή. Αναδεικνύει τη «Γλώσσα» με όλες τις λεπτολογίες και τον πλούτο της για να επιστρέψει σε μια «Μητρική» γλώσσα, τη θεμελιώτρια όλων των γλωσσών, την αρχαία ελληνική. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτή η γλώσσα δεν αφορά μόνο ότι πιο αγνό και αληθινό, αλλά εκφράζει το οικουμένη και την ενότητα. Είναι αδιανόητο να αναλύσουμε την ύπαρξη αυτής της ελληνικής κληρονομιάς στο έργο του χωρίς να εξετάσουμε τις διακειμενικές αναφορές. Οι τελευταίες ενσωματώνονται στη γραφή του Larbaud με τέτοιο μοντερνισμό και ευαισθησία όπου ο χρόνος είναι εκτός λογικής. Αυτός ο αιωρούμενος χρόνος επιτρέπει την σύγχυση του σύγχρονου και του αρχαίου. Οι αναφορές σε μυθικές γυναίκες πληθαίνουν, δίνοντας τη θέση τους στο μεγάλο λογοτεχνικό τοπό της επίκλησης της Ομηρικής Μούσας. Είναι σαφές, ότι αυτή η εξαιρετικά πλούσια κληρονομιά γίνεται πηγή ποιητικής έμπνευσης. Η ποιητική έμπνευση αμφισβητείται και ο αρχαίος ελληνικός μύθος εκτρέπεται για να δώσει τη θέση του σε μια μυθολογία του ασυνείδητου. Αυτή η μυθολογία του Λαρβαλδικού ασυνείδητου αποτελείται από μια πραγματική αντανακλαστική περιπέτεια προς τα βάθη του υποσυνείδητου. Γι’ αυτό είναι αναγκαία η επιστροφή στο παρελθόν σύμφωνα με τον συγγραφέα. Ο Larbaud επινοεί με εκπληκτικό τρόπο ένα ποιητικό σύμπαν της παιδικής ηλικίας. Η μυθική φαντασία είναι μέρος των παιδικών αναμνήσεων και επιτρέπει στον συγγραφέα να βυθίσει τους αφηγητές του σ΄ενα μακρύ στοχαστικό ταξίδι, αναζητώντας το απόκρυφο «Εγώ». Ο συγγραφέας τοποθετεί τους ήρωές του σε μια βαθιά κατάσταση προβληματισμού που τονίζεται μέσα από τον εσωτερικό μονόλογο. Το ομηρικό μυητικό ταξίδι είναι ένας Μύθος που σημάδεψε την ιστορία των γλωσσών, των χωρών, των παραδόσεων και των πεποιθήσεων που διαμορφώνουν το δυτικό πολιτισμό της Μεσογείου. Αυτή η οδυνηρή διαδρομή, που χαρακτηρίζεται από τη δυαδικότητα της, όπου συνυπάρχουν πόνος και χαρά, έχει στόχο την επιστροφή. Ο Larbaud προσδίδει έτσι στην αρχαία ελληνική κληρονομιά όχι μόνο το ρόλο του εκπροσώπου της έκφρασης της των αφηγητών της αλλά και των αναγνωστών της και της σύγχρονης κοινωνίας που πρόκειται να διαβάσει το έργον του στο μέλλον. Από το ομηρικό μυητικό ταξίδι, όπου η αρχαία ελληνική κληρονομιά τίθεται στην υπηρεσία της αντικομφορμιστικής πένας του συγγραφέα, στις περιπέτειες που γεννά η γραφή και η ποιητική δημιουργία, ο συγγραφέας οικειοποιείται εκ νέου τον αρχαίο ελληνικό μύθο αποδομώντας τον για να δημιουργήσει το δικό του μύθο του ασυνείδητου.

The French author of the end of the 19th beginning of the 20th century, Valery Larbaud, makes numerous references to the world of travel in his writings. He invites his readers to set off, to meet the unknown, by describing the figure of the wandering and solitary "great traveler". He pleads for the freedom of humankind while referring to the Homeric initiatory journey, to finally highlight the double dimension of this journey: the physical journey and the inner initiatory journey. This openness to the outside world then becomes an open-mindedness for the author. Thus, the journey and its literary symbolism not only brings the "Homeric landscape" back to life, but it also allows the author and his heroes to confront social reality and its shortcomings. Larbaud then virulently criticizes the society and mores of his time by using the ancient Greek mask. The Christian religion and its paradoxes are also singled out. We can then deduce that the ancient Greek heritage becomes a real weapon of defense of this non-conformist spirit of the author. Little by little, societal rules, characterized by their rigidity, are disappearing. The "genders" disappear, the body is completely freed and loses its carnal aspect, becoming a work of art, worthy of being admired. Through the imagination of the Homeric journey, Larbaud invites his reader to take an interest in the adventures engendered by literary creation: the act of writing. He highlights the "Language" with all its subtleties and richness in order to return to a "Mother" language, the foundation of all languages, the ancient Greek. According to him, this language is not only about what is purest and most true, but it expresses the universal and the unity. It is inconceivable to analyze the presence of this Greek heritage without examining the intertextual references. Those are integrated into Larbaud's writing with such modernity and sensitivity where time is out of the ordinary. This suspended time allows the confusion of the modern and the ancient. References to the mythical women are multiplying, giving way to the great literary topos of the invocation of the Homerian Muse. It is clear that this extremely rich heritage becomes a source of poetic inspiration. The poetic inspiration is questioned, and the ancient Greek Myth is diverted to leave room for a mythology of the intimate. This Larbaldian mythology of the intimate, consists of a real reflexive adventure towards the depths of the unconsciousness. For this a return to the past is necessary according to the author. Larbaud surprisingly constructs a poetic universe of childhood. The mythical imagination is part of childhood memories and allows the author to immerse his narrators in a long reflective journey in search of the deepest part of themselves – "le moi profond". Our author places his heroes in a deep state of reflection emphasized through the interior monologue. The Homeric initiatory journey is a Myth that has marked the history of languages, countries, traditions and beliefs forming the Mediterranean Western civilization. This painful journey, marked by its duality where suffering and contentment coexist, aims the "return". Therefore, Larbaud grants to the ancient Greek heritage a function of spokesperson, of expression of the intimacy of his narrators but also of his readers and of the modern society that is about to read him. From the Homeric initiatory journey, where the ancient Greek heritage puts itself at the service of the non-conformist pen of the author, to the adventures engendered by writing and poetic creation, the author reappropriates the ancient Greek myth by deconstructing it in order to create his own myth of intimacy.

L’auteur français de cette fin du XIXe, début du XXe siècle, Valery Larbaud, effectue dans ses ouvrages de nombreuses références à l’univers du voyage. Il invite ses lecteurs à partir à la rencontre de l’étranger, en décrivant la figure du « grand voyageur » vagabond et solitaire. Il plaide pour la liberté de l’homme tout en renvoyant au voyage initiatique homérique, pour finalement mettre en avant la double dimension du voyage : celui du voyage physique dans l’espace et celui du voyage initiatique intérieur. Cette ouverture au monde extérieur devient alors une ouverture d’esprit pour l’auteur. Ainsi le voyage et sa symbolique littéraire, non seulement font renaitre le « paysage homérique » mais ils permettent également à l’auteur et à ses héros de se confronter à la réalité sociale et ses défauts. Larbaud critique alors de manière virulente la société et les mœurs de son temps en employant le masque antique grec. La religion chrétienne et ses paradoxes sont également pointés du doigt. Nous pouvons alors en déduire que l’héritage grec ancien devient une véritable arme de défense de l’esprit anticonformiste de l’auteur. Petit à petit les règles sociétales, caractérisées par leur rigidité s’effacent. Les « genres » disparaissent, le corps se libère totalement et perd son aspect charnel devenant une œuvre d’art, digne d’être admirée. A travers l’imaginaire du voyage homérique, Larbaud propose à son lecteur de s’intéresser aux péripéties qu’engendrent la création littéraire : l’écriture. Il met en exergue la « Langue » avec toutes ses subtilités et sa richesse afin d’effectuer un retour vers une langue « Mère », le grec ancien, fondateur de toutes les langues. Selon lui, cette langue relève non seulement de ce qui a de plus pur et de vrai, mais elle exprime l’universel et l’unité. Il est inconcevable d’analyser la présence de cet héritage grec sans examiner les références intertextuelles. Ces dernières sont intégrées dans l’écriture de Larbaud avec une telle modernité et sensibilité où le temps semble être hors du commun. Ce temps suspendu permet la confusion du moderne et de l’ancien. Les renvois aux femmes mythiques se multiplient laissant place au grand topos littéraire de l’invocation à la Muse homèrienne. Il est clair que cet héritage extrêmement riche devient source d’inspiration poétique. L’inspiration poétique est remise en question et le Mythe antique grec est détourné afin de laisser place à une mythologie de l’intime. Cette mythologie de l’intime larbaldienne consiste à une véritable aventure réflexive vers l’intime. Pour cela un retour au passé est nécessaire selon l’auteur. Larbaud construit de manière surprenante un univers poétique de l’enfance. L’imaginaire mythique fait partie des souvenirs d’enfance, et permet à l’auteur de plonger ses narrateurs dans un long voyage réflexif à la recherche du « moi » profond. Notre auteur place ses héros dans un état profond de réflexion souligné à travers le monologue intérieur. Le voyage initiatique homérique est un Mythe qui a jalonné l’histoire des langues, des pays, des traditions et des croyances formant la civilisation Occidentale de la Méditerranée. Ce parcours douloureux, marqué par sa dualité où la souffrance et la joie coexistent a pour but le retour. Larbaud accorde ainsi à l’héritage grec ancien une fonction de porte-parole, d’expression de l’intimité de ses narrateurs mais également de ses lecteurs et de la société moderne qui s’apprête à le lire. Du voyage initiatique homérique, où l’héritage grec ancien se met au service de la plume anticonformiste de l’auteur, aux péripéties qui génèrent l’écriture et la création poétique, l’auteur se réapproprie le mythe antique grec en le déconstruisant afin de créer son propre mythe de l’intime.