Παιδαγωγική συν-δημιουργίας και συν-διακυβέρνησης στην Αρχιτεκτονική: καλλιεργώντας την αίσθηση του «ανήκειν» στην πόλη

Abstract

H παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως στόχο τη συμβολή στην αρχιτεκτονική παιδαγωγική, διερευνώντας δια μέσω του στούντιο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, μεθόδους και διαδικασίες συν-δημιουργίας και συν-διακυβέρνησης με σκοπό την παραγωγή βιώσιμων και ανθεκτικών πόλεων, μέσω της ενδυνάμωσης της αίσθησης του «ανήκειν». Ποια τα οφέλη, οι περιορισμοί και οι ευκαιρίες μιας παιδαγωγικής προσέγγισης που βασίζεται στην κοινοτική εμπλοκή και στη διεπιστημονικότητα μέσω της συν-δημιουργίας και στη μάθηση σε αυθεντικά και πραγματικά πλαίσια μέσω της κατασκευής, στο κυπριακό κτιστό περιβάλλον; Πώς δομείται το στούντιο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού ώστε ο μελλοντικός αρχιτέκτονας να σκέφτεται και να σχεδιάζει σ’ ένα συμμετοχικό πλαίσιο; Πώς το στούντιο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού μπορεί μέσω συμμετοχικής έρευνας δράσης και κοινοτικής εμπλοκής να γίνει σημείο συνάντησης της αρχιτεκτονικής έρευνας και παιδαγωγικής και της κοινωνίας, οδηγώντας στη συνεχή συμπαραγωγή νέας γνώσης και μακροπρόθεσμα σε σχεδιασμό βάση τεκμηρίωσης; Η διερεύνηση των πιο πάνω ερευνητικών ερωτημάτων, γίνεται μέσα από μια κυκλική επαναλαμβανόμενη διαδικασία συνεχούς σχεδιασμού, εφαρμογής και συν-αξιολόγησης του προτεινόμενου θεωρητικού πλαισίου και μεθοδολογίας στο στούντιο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού δευτέρου έτους του Τμήματος Αρχιτεκτονικής Πανεπιστημίου Κύπρου (co-creation studio). Η υλοποίηση της έρευνας γίνεται σε τρεις διαδοχικές φάσεις - κύκλους διερεύνησης με στόχο τη σταδιακή αλλαγή και βελτίωση ανά κύκλο: την πιλοτική έρευνα (2021), την Α και Β φάση κυρίως έρευνας (2022 και 2023 αντίστοιχα). Η συν-αξιολόγηση πραγματοποιείται ταυτόχρονα με την εφαρμογή, εμπλέκει όλους τους συμμετέχοντες (διδάσκοντες-ερευνητές, φοιτητές, ενδιαφερόμενα μέρη), και δομείται γύρω από τρεις άξονες: την αξιολόγηση της δομής και μεθοδολογίας του στούντιο ως διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης, συν-δημιουργίας και κοινοτικής εμπλοκής, την αξιολόγηση του αντικτύπου της παιδαγωγικής προσέγγισης στο φοιτητή και στο σχεδιαστικό αποτέλεσμα και την αξιολόγηση της ίδιας της συμμετοχικής έρευνας δράσης ως μεθοδολογία συλλογής δεδομένων και συν-δημιουργίας γνώσης. Τα αποτελέσματα της έρευνας οδηγούν στη διαδοχική αναθεώρηση και βελτίωση, αναδεικνύοντας σημαντικές πτυχές ανά έτος, επαναλαμβανόμενα μοτίβα κατά τη διάρκεια των ετών και συσχετίσεις μεταξύ των αξόνων. Το στούντιο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού σε συνδυασμό με το εργαστήριο κατασκευής που προτείνεται, αποτελούν βασικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο τα ακαδημαϊκά ιδρύματα μπορούν να επεκτείνουν την επιρροή τους πέρα από τα όρια της αίθουσας διδασκαλίας, καλώντας τους φοιτητές να ασχοληθούν με το απρόβλεπτο του πραγματικού αστικού τοπίου, αναπτύσσοντας γνώσεις, δεξιότητες και κριτική σκέψη, επανεξετάζοντας κριτικά το ρόλο τους και κατανοώντας την πολυπλοκότητα του αστικού περιβάλλοντος και την κοινωνική ευθύνη της αρχιτεκτονικής. Μέσα από τα αποτελέσματα αναδεικνύεται ο κοινωνικός ρόλος της αρχιτεκτονικής έρευνας και παιδαγωγικής που καθιστά τη σχολή αρχιτεκτονικής ενεργό ενδιαφερόμενο φορέα στις αστικές διαδικασίες, μέσα από μια ουσιαστική και δυναμική σχέση με πραγματικές κοινότητες, αρχές και φορείς. Η συνεχής και δομημένη αξιολόγηση όπως προτείνεται, καθιστά το στούντιο σημαντικό σημείο έρευνας και συμπαραγωγής γνώσης, γεφυρώνοντας τον ακαδημαϊκό και μη ακαδημαϊκό κόσμο. Η παραγόμενη γνώση βάση τεκμηρίωσης που προκύπτει, οδηγεί σ’ ένα κύκλο συνεχούς αναστοχασμού και βελτίωσης της παιδαγωγικής προσέγγισης, συνδέοντας τη διδασκαλία με την έρευνα. Το στούντιο μπορεί να παρέχει έτσι, ένα ανεκτίμητο απόθεμα γνώσης, έχοντας τη δυνατότητα να συντείνει στην επανεξέταση της αρχιτεκτονικής παιδαγωγικής και έρευνας, οδηγώντας μακροπρόθεσμα σε σχεδιασμό της πόλης βάση τεκμηρίωσης, συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση πολύπλοκων αστικών προκλήσεων και στη δημιουργία βιώσιμων και ανταποκρινόμενων λύσεων.

The present doctoral dissertation aims to contribute to architectural pedagogy by exploring, through the architectural design studio, methods and processes of co-creation and co-governance with the goal of producing sustainable and resilient cities. This is achieved by empowering a sense of "belonging." The research investigates the benefits, limitations, and opportunities of an educational approach based on community engagement, transdisciplinarity and situated learning through co-creation and design and build approach within the Cypriot built environment. The research explores how the architectural design studio can be structured to encourage future architects to think and design within a participatory framework. Through participatory action research and community engagement, the studio becomes a meeting point for architectural research, pedagogy, and society, leading to the continuous co-production of new knowledge and long-term evidence-based design. The investigation of the above research questions is conducted through a cyclical and iterative process of continuous design, implementation, and co-evaluation of the proposed theoretical framework and methodology in the second-year architectural design studio at the Department of Architecture, University of Cyprus (co-creation studio). The research implementation occurs in three successive phases/ cycles of exploration, aiming for gradual change and improvement: the pilot study (2021), and the two phases of main research (2022 and 2023, respectively). Co-evaluation takes place concurrently with the implementation and involves all participants (educators-researchers, students, stakeholders). It is structured around three axes: evaluating the structure and methodology of the studio as a process of teaching and learning, co-creation, and community engagement; assessing the impact of the pedagogical approach on the students and the design outcome; and evaluating the participatory action research itself as a data collection methodology enhancing co-creation of knowledge. The results lead to successive revisions and improvements, highlighting significant aspects each year, repeating patterns over the years, and correlations between the axes. The architectural design studio, in conjunction with the proposed design and build workshop, serves as a primary example of how academic institutions can extend their influence beyond the classroom, challenging students to engage with the unpredictability of the real urban landscape, developing knowledge, skills, and critical thinking, re-evaluating their role and understanding the complexity of the urban environment and the social responsibility of architecture. The outcomes emphasize the social role of architectural research and pedagogy, recognizing the architecture school as an active actor in urban processes through a meaningful and dynamic relationship with real communities, authorities, and stakeholders. The continuous and structured evaluation, as proposed, makes the studio a significant point for research and co-production of knowledge, bridging the academic and non-academic worlds. The generated knowledge, based on documentation, leads to a cycle of continuous reflection and improvement, connecting teaching with research. Ultimately, the studio can provide an invaluable knowledge, contributing to the re-examination of architectural pedagogy and research, leading in the long term to evidence-based urban planning and addressing complex urban challenges while creating sustainable and responsive solutions.