Διαφοροποίηση της διδασκαλίας / διαδικασίες μάθησης και αποτελέσματα σε τάξεις μικτής ικανότητας

Abstract

Οι παιδαγωγικές προκλήσεις που δέχεται η σημερινή εκπαίδευση για αποτελεσματικότητα, στα πλαίσια της κοινωνικής ισότητας στις έντονα και πολυδιάστατα διαφοροποιημένες τάξεις μικτής ικανότητας, προτάσσουν την ανάγκη για έρευνα και αξιολόγηση διδακτικών πρακτικών που θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις κοινωνικές και εκπαιδευτικές επιταγές των καιρών. Θεωρητικά τις προκλήσεις αυτές μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μόνο μια επιστημολογική προσέγγιση που στηρίζεται στον εποικοδομισμό, καθώς και στην Θεωρία-Παράδειγμα Μάθησης (paradigm) (Κουτσελίνη, 2008), η οποία σέβεται τη διαφορετικότητα των μαθητών και ανταποκρίνεται στις ανάγκες όλων των μαθητών, μεγιστοποιώντας τις ευκαιρίες μάθησης για όλους. Η διαφοροποίηση, με βασικό θεωρητικό υπόβαθρο, τη διδασκαλία διαφορετικών μαθητών με ποικίλους και ιεραρχημένους βάσει συγκεκριμένων κριτήριων τρόπους, μέσα, διαδικασίες, με στόχο την ανταπόκριση στις διαφορετικές ανάγκες μαθητών (Κουτσελίνη, 2006) μπορεί να καθοδηγήσει την πράξη κάθε επιμορφωμένου εκπαιδευτικού και να οδηγήσει στην επιθυμητή αποτελεσματικότητα για όλους τους μαθητές. Η θεωρία της διαφοροποίησης στηρίζεται στη θεωρία μάθησης του οικοδομισμού και του κοινωνικού οικοδομισμού, δίνοντας έμφαση στην ενεργή συμμετοχή του μαθητή στη διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης του σε συνάρτηση με τις αλληλεπιδράσεις του περιβάλλοντος. Ο εκπαιδευτικός, ο οποίος αποτελεί το κλειδί στην επιτυχημένη διαφοροποίηση της διδασκαλίας, θα πρέπει να βρει τους τρόπους εκείνους όπου οι μαθητές με διαφορετικό επίπεδο ετοιμότητας, διαφορετικά ενδιαφέροντα, διαφορετικό μαθησιακό προφίλ, διαφορετικό κοινωνικοοικονομικό και πολιτισμικό κεφάλαιο και διαφορετικά ψυχοσυναισθηματικά χαρακτηριστικά μπορούν να οικοδομήσουν τη νέα γνώση. Η παρούσα έρευνα επιχειρεί την εφαρμογή και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της διαφοροποίησης στις τάξεις μικτής ικανότητας, επιχειρώντας την κάλυψη του κενού αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της διαφοροποίησης στις τάξεις μικτής ικανότητας. Μέσα από την εφαρμογή της διαφοροποίησης επιχειρείται παράλληλα η συστηματική μελέτη των προϋποθέσεων και των διαδικασιών της επιτυχημένης διαφοροποίησης, καθώς και η διερεύνηση του βαθμού συσχέτισης της διαφοροποίησης με την επίδοση των μαθητών. Η έρευνα διενεργήθηκε την περίοδο Μαΐου 2008 - Ιουνίου 2009. Στην ερεύνα συμμετείχαν 24 τμήματα Δ’ τάξη δημοτικού σχολείου και 14 εθελοντές εκπαιδευτικοί δημοτικής εκπαίδευσης, οι οποίοι επιμορφώθηκαν και εφάρμοσαν τη διαφοροποίηση στο μάθημα της γλώσσας για μια ολόκληρη σχολική χρονιά. Η έρευνα ακολούθησε μικτό μεθοδολογικό σχεδιασμό και συνεπώς για τη συλλογή δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν ταυτόχρονα ποσοτικά ποιοτικά ερευνητικά εργαλεία. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι υπό προϋποθέσεις η εφαρμογή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας είναι εφικτή και αποτελεσματική. Ταυτόχρονα η έρευνα κατέδειξε την αποτελεσματικότητα της διαφοροποίησης της διδασκαλίας στις τάξεις μικτής ικανότητας, με τις επιδόσεις των μαθητών που διδάχθηκαν με διαφοροποίηση να είναι υψηλότερες σε σχέση με τις επιδόσεις των μαθητών, που διδάχθηκαν με παραδοσιακή διαδικασία. Παρότι το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των μαθητών είχε συσχέτιση με την αρχική επίδοση των μαθητών δεν υπήρχε επίδραση του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου στην πρόοδο των μαθητών, επιβεβαιώνοντας τη βασική θέση της διαφοροποίησης ότι οι κατάλληλες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις μπορούν να αντισταθμίσουν περιορισμούς από το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο (Κουτσελίνη, 2008) και να μεγιστοποιήσουν τα μαθησιακά αποτελέσματα όλων των μαθητών. Μέσα από την έρευνα έγινε δυνατή η εγκυροποίηση της κλείδας παρατήρησης και αξιολόγησης της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, καθορίζοντας ταυτόχρονα τα βασικά κριτήρια για την αποτελεσματική διδασκαλία, αφού από την ανάλυση των δεδομένων της κλείδας προκύπτει πως η ποιότητα διαφοροποίησης της διδασκαλίας συσχετίζεται με την επίδοση των μαθητών, γεγονός που επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι η διαφοροποίηση μπορεί να είναι αποτελεσματική στις τάξεις μικτής ικανότητας. (...)

Based on the research findings differentiation, in the context of educational change, provides a comprehensive proposal to address the educational inefficiencies. Differentiation is not easy but it is feasible, effective and appropriate for teaching students in mixed ability classrooms. Today’s educational systems all over the world are facing crucial challenges in order to become more effective and reduce the rate of students’ failure by offering equal learning opportunities for all. Differentiation constitutes a realistic response to the call for enhanced quality of instruction for all students as an effective epistemological approach based on a constructive approach creating a teaching-learning paradigm (Κουτσελίνη, 2008). The present experimental research is an effort for the effective application of differentiated learning process in mixed ability classrooms and the assessment of it’s effect on students’ outcomes. The determination of the nature and the degree of the relationship between differentiated teaching and student’s achievement will fill in the gap of evidence in the literature regarding the effectiveness of differentiated teaching for all students in mixed ability classrooms. The research was contacted during the period of May 2008 to June 2009. The research sample was constituted of twenty four, fourth grade elementary classrooms and fourteen volunteer teachers. The teachers were trained in order to differentiate the Greek language lesson over the whole school year (2008-2009). Mixed experimental methods were used in the research for the gathering of data and the statistical analysis. The research results conclude that differentiated teaching is both possible and effective in mixed ability classrooms under the satisfaction of specific conditions of effective differentiation. Students who were taught by differentiation instruction demonstrated significantly higher achievement on the post-test than students who did not receive differentiated instruction. Of primary importance is the research outcome which supports that although the socioeconomic status of students was correlated with the initial performance of students, there was no correlation of socioeconomic status on the variation of students’ outcomes from the pre test to the post test, providing evidence supporting differentiation as a means to social justice. Furthermore an observation and evaluation key of differentiated instruction was created and validated. The key consisted of criteria for effective differentiated instruction. Data analysis confirmed that the quality of differentiated teaching is positively correlated to students’ achievement, confirming the assumption upon which differentiated instruction can be effective in mixed ability classrooms. Effective differentiation can be implemented only if specific presuppositions such as training and support for teachers, cooperation with colleagues and the researcher, provision for differentiated material are met. Teachers’ attitude towards the implementation of differentiation was very positive and enthusiastic expressing their willingness to continue differentiating their instruction. Students were also very positive towards differentiated instruction as a new way of teaching and stated that they wish to be taught in the same way for the next school year. The positive attitude of students and teachers is based primarily on the effectiveness of differentiation and the way students work in classroom.