Διερεύνηση της σχέσης των ηγετικών στίλ και της αυτοεπάρκειας των διευθυντών με την αυτοεπάρκεια και τη συλλογική επάρκεια των εκπαιδευτικών

Abstract

Οι βασικές επιδιώξεις της έρευνας ήταν δύο: Πρώτη επιδίωξη ήταν η ανάπτυξη έγκυρων και αξιόπιστων κλιμάκων, προσαρμοσμένων στο κυπριακό εκπαιδευτικό συγκείμενο, για τη μέτρηση των ηγετικών στιλ και της αυτοεπάρκειας των διευθυντών των σχολείων πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου, καθώς και για τη μέτρηση των πεποιθήσεων αυτοεπάρκειας και συλλογικής επάρκειας των εκπαιδευτικών τους. Δεύτερη επιδίωξη ήταν η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στις πιο πάνω μεταβλητές, μέσω της ανάπτυξης ενός θεωρητικού μοντέλου και της ποσοτικοποίησης των σχέσεων ανάμεσα στις μεταβλητές του. Πληθυσμό της έρευνας αποτέλεσαν οι διευθυντές και οι εκπαιδευτικοί των δημόσιων σχολείων πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου. Με βάση την παραδοχή ότι η χρήση πολλαπλών μεθόδων μπορεί να ενισχύσει την ποιότητα και την εγκυρότητα της έρευνας, χρησιμοποιήθηκαν ποσοτικές και ποιοτικές τεχνικές διαδοχικά, εφαρμόζοντας διαδικασίες μεθοδολογικής τριγωνοποίησης. Επιλέγηκε αντιπροσωπευτικό και τυχαίο δείγμα, στρωματοποιημένο ως προς την εκπαιδευτική επαρχία, για την τελική χορήγηση των ερωτηματολογίων κατά την κύρια φάση διεξαγωγής της έρευνας. Η ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων, τα οποία συλλέχθηκαν με τα ερωτηματολόγια, έγινε με τη χρήση του στατιστικού προγράμματος SPSS. Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής, όπως μέσοι όροι, τυπικές αποκλίσεις, συσχετίσεις, παραμετρικά κριτήρια (ANOVA, t-test), το μη παραμετρικό κριτήριο Kendall’s W και η παραγοντική ανάλυση για σκοπούς εγκυροποίησης των κλιμάκων μέτρησης. Έγιναν, επίσης, έλεγχοι κανονικότητας της κατανομής των δεδομένων. Για τον έλεγχο του θεωρητικού μοντέλου χρησιμοποιήθηκαν μοντέλα δομικής εξίσωσης και πολυεπίπεδη ανάλυση με τη χρήση των λογισμικών EQS και Mplus. Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων, τα οποία συλλέχθηκαν κατά τις περιπτωσιακές μελέτες με τις μεθόδους της ημιδομημένης συνέντευξης και της ημιδομημένης παρατήρησης, περιελάμβανε ανάλυση μεταξύ των περιπτώσεων και πραγματοποιήθηκε με τις διαδικασίες της φαινομενολογικής ανάλυσης και της συνεχούς συγκριτικής μεθόδου. Πρώτο αποτέλεσμα της έρευνας ήταν η ανάπτυξη έγκυρων και αξιόπιστων κλιμάκων για τη μέτρηση της αυτοεπάρκειας και συλλογικής επάρκειας των διευθυντών και των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου. Τα εργαλεία αυτά, με δεδομένο ότι οι πεποιθήσεις αυτοεπάρκειας και συλλογικής επάρκειας επιδρούν θετικά στις συμπεριφορές του εκπαιδευτικού προσωπικού, οδηγώντας σε βελτιωμένα αποτελέσματα, μπορούν να αξιοποιηθούν ως εργαλεία αυτοαξιολόγησης των εκπαιδευτικών και της σχολικής μονάδας, μόνο για διαμορφωτικούς σκοπούς, συμβάλλοντας στη δημιουργία κουλτούρας αξιολόγησης στο εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου. Ένα δεύτερο αξιοσημείωτο αποτέλεσμα ήταν τα ερωτήματα, τα οποία έχουν εγερθεί σε σχέση με το θεωρητικό πλαίσιο των Bolman και Deal. Τα αποτελέσματα τόσο του ποσοτικού όσο και του ποιοτικού μέρους της παρούσας έρευνας επισημαίνουν κάποια θεωρητικά προβλήματα ως προς τον ορισμό των ηγετικών στιλ, αφού τα στιλ δε φαίνεται να είναι μονοδιάστατα. Διαφορετικές πτυχές του ίδιου στιλ φαίνεται να μη συμφωνούν μεταξύ τους. Τα προβλήματα που αναφύονται εντός του κάθε στιλ δημιουργούν προβλήματα και ανάμεσα στα στιλ. Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας καταδεικνύουν ότι το θεωρητικό τους πλαίσιο χρειάζεται να αναθεωρηθεί. Το τρίτο αποτέλεσμα αφορά την απουσία σημαντικής σχέσης ανάμεσα στην αυτοεπάρκεια των διευθυντών και την αυτοεπάρκεια και τη συλλογική επάρκεια των εκπαιδευτικών. Τέταρτο, η ερευνητική εργασία εντόπισε θετική συσχέτιση αυτοεπάρκειας και συλλογικής επάρκειας μόνο στο επίπεδο του εκπαιδευτικού. Πέμπτο, βρέθηκε μικρή αλλά στατιστικά σημαντική επίδραση του συμβολικού στιλ ηγεσίας στη συλλογική επάρκεια των εκπαιδευτικών, αθροισμένη στο επίπεδο του σχολείου. Η παρουσία επίδρασης στην αθροισμένη συλλογική επάρκεια στο επίπεδο του σχολείου καταδεικνύει την προβλεπτική εγκυρότητα της αθροισμένης συλλογικής επάρκειας. Το αποτέλεσμα αυτό αποτελεί ένδειξη για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί η ηγεσία ενός σχολείου να επιδράσει στη συλλογική επάρκεια των εκπαιδευτικών, καταδεικνύει ευρύτερα τους τρόπους μέτρησης μεταβλητών που σχετίζονται με χαρακτηριστικά των οργανισμών και οδηγεί σε συμπεράσματα αναφορικά με την κατάρτιση των διευθυντών των σχολικών μονάδων. Τέλος, όπως προέκυψε από το τελικό θεωρητικό μοντέλο της έρευνας, το δομικό και το πολιτικό στιλ ηγεσίας φαίνεται να επιδρούν σημαντικά στις πεποιθήσεις αυτοεπάρκειας των διευθυντών, λόγω κυρίως του συγκεντρωτικού- γραφειοκρατικού χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος.

Τhe purpose of the study was twofold: First, to develop valid and reliable instruments, adapted to the educational context of Cyprus, for the measurement of primary school principals’ leadership styles and self-efficacy and the self- and collective efficacy beliefs of teachers. Second, to explore the relationship among the aforementioned variables by testing a theoretical model and quantifying the relationships among its constituent variables. Based on the assumption that a mixed-method research approach could enhance the quality and validity of the study, the researcher applied both quantitative and qualitative data collection and analysis techniques and methodological triangulation of data. Principals and teachers of public primary schools in Cyprus comprise the population for the study. The sample of the study was selected randomly for the final administration of questionnaires. Analysis of quantitative data included descriptive and inferential statistics (mean, standard deviation, correlations, t-test, ANOVA, Kendall’s W, exploratory and confirmatory factor analysis) and multilevel structural equation modeling. This analysis was conducted by using SPSS, EQS and Mplus software. Analysis of qualitative data included cross-case analysis by adopting the phenomenological and the constant comparative approaches. A major contribution of this study is the development of valid and reliable instruments for the assessment of primary school principals’ and teachers’ self- and collective efficacy. Another contribution of the study lies in the fact that it questions the theory of four leadership frames since both the theoretical model and the qualitative data collected and analysed contest the idea that the four styles are distinct. A third contribution of this study is that for the first time within the context of the educational system of Cyprus, a study dealt systematically and in-depth with the relationships among these variables, in an effort to develop a model which would enhance the understanding of behaviours and motivation of principals and teachers. The discussion of the results of our study leads to several conclusions. First, the instruments for the assessment of efficacy beliefs could be used to enhance a culture of self- evaluation for formative purposes, an issue that has been raised during the ongoing dialogue for the reform of the education system in Cyprus. Second, theoretical problems of the Bolman and Deal’s four frame theory have been identified signifying the need for further research in order to expand or redefine the theory. A third conclusion is that principals’ and teachers efficacy beliefs are not correlated, a result that might be further explored. Aggregated collective efficacy was found to have better predictive validity, confirming prior research. The study indicates a small but significant effect of the symbolic leadership style on the collective efficacy of teachers. This result is indicative of the practices that principals in Cyprus need to adopt in order to enhance and sustain the effort of their staff, their persistence and their resilience in the face of difficulties. Only structural and political leadership styles have been found to relate significantly with principals’ self-efficacy, a result that is attributed to the characteristics of the education system in Cyprus.