Διαφοροποίηση της διδασκαλίας-μάθησης και αποτελεσματική διδασκαλία της κατανόησης κειμένου στην Α' Λυκείου σε τάξεις μικτής ετοιμότητας

Abstract

Η παρούσα έρευνα διερεύνησε τα ακόλουθα ερωτήματα: (α) Με ποια προβλήματα/προκλήσεις βρίσκονται αντιμέτωποι/ες οι εκπαιδευτικοί σχεδιάζοντας και εφαρμόζοντας διαφοροποιημένα μαθήματα και με ποιους τρόπους τα χειρίζονται, ώστε να διδάξουν αποτελεσματικά σε τάξεις μικτής ετοιμότητας; (β) Ποια απήχηση έχει η ενεργή εμπλοκή των εκπαιδευτικών σε έρευνα δράσης στην επιμόρφωση και επαγγελματική τους ανάπτυξη; (γ) Επιδρά και σε ποιο βαθμό η διαφοροποίηση της διδασκαλίας-μάθησης στη βελτίωση των αναγνωστικών δεξιοτήτων των μαθητών/τριών, στη γνώση και εφαρμογή αναγνωστικών στρατηγικών, στην ανάπτυξη συναισθήματος αυτοεπάρκειας ως προς τις αναγνωστικές τους δεξιότητες και στην αλλαγή των εννοιολογικών κατασκευών τους για τη μάθηση, τους/τις εκπαιδευτικούς και τον ρόλο τους ως μαθητών/τριών; Τα ερωτήματα εξετάστηκαν μέσω της μεθοδολογίας της έρευνας δράσης. Οι δύο εκπαιδευτικοί που μετείχαν σε αυτήν ακολούθησαν μια κυκλική, σπειροειδή πορεία από τον προσδιορισμό και αποσαφήνιση του προβλήματος, στην ανάπτυξη και εφαρμογή δράσεων, στην αξιολόγησή τους και τον επανασχεδιασμό. Η παρέμβαση που αναπτύχθηκε εντός του πλαισίου της έρευνας δράσης έλαβε τη μορφή διαφοροποιημένων μαθημάτων διδασκαλίας της ανάγνωσης-κατανόησης τα οποία εφαρμόστηκαν σε τέσσερα τμήματα της Α΄ Λυκείου (Ν=82), στα οποία δίδασκαν οι εκπαιδευτικοί, από τον Οκτώβριο του 2012 μέχρι και τον Απρίλιο του 2013. Συγκεντρώθηκαν ποσοτικά (δοκίμια αξιολόγησης) και ποιοτικά δεδομένα (ημερολόγιο, παρατηρήσεις, συνεντεύξεις, σχέδια μαθήματος) για την πολύπλευρη διερεύνηση των ερωτημάτων. Η έρευνα κατέδειξε ότι οι δυσχέρειες που αντιμετωπίστηκαν στην πορεία διαφοροποίησης της διδασκαλίας αφορούσαν: (α) στην απουσία ενός αναλυτικού προγράμματος για τη διδασκαλία της Γλώσσας, δομημένου με βάση προαπαιτούμενες, πυρηνικές και μετασχηματιστικές γνώσεις/δεξιότητες, (β) στην απειρία των εκπαιδευτικών στον σχεδιασμό κατάλληλων δραστηριοτήτων για ικανοποίηση των πολυσχιδών ιδιαιτεροτήτων των μαθητών/τριών (ετοιμότητα, ενδιαφέροντα, μαθησιακό προφίλ, κίνητρα), (γ) στην ανεπαρκή οργάνωση της τάξης από τις εκπαιδευτικούς, με αποτέλεσμα να απουσιάζει η ευελιξία στον τρόπο εργασίας των μαθητών/τριών, να πυροδοτούνται έκρυθμες καταστάσεις κατά τη διάρκεια της ομαδοσυνεργατικής εργασίας, (δ) στον ανασταλτικό ρόλο παρωχημένων παραδοχών των εκπαιδευτικών. Οι δράσεις που αναπτύχθηκαν για την άρση των δυσκολιών συνίσταντο (α) στην αξιοποίηση της σχετικής βιβλιογραφίας για τη διαμόρφωση ενός Προγράμματος για τη διδασκαλία της ανάγνωση-κατανόησης, (β) στην εμπεριστατωμένη ανάλυση αναγκών των μαθητών/τριών, την ανάλυση και ιεράρχηση των στόχων της διδασκαλίας από τους πιο απλούς στους πιο σύνθετους, έτσι ώστε να είναι εφικτός ο ορισμός πυρηνικών, προαπαιτούμενων και μετασχηματιστικών γνώσεων/δεξιοτήτων με βάση την ετοιμότητα των μαθητών/τριών, (γ) στην έμφαση στη διδασκαλία αναγνωστικών στρατηγικών και την αξιοποίηση ποικίλων κειμένων διαβαθμισμένης δυσκολίας, (δ) στον σχεδιασμό αυθεντικών δραστηριοτήτων που προϋπέθεταν την ανάγνωση και την παροχή της δυνατότητας στους μαθητές/τριες να επιλέξουν ανάμεσα σε ποικίλες δραστηριότητες με στόχο να ικανοποιηθεί το διαφορετικό μαθησιακό τους προφίλ, (ε) στη δημιουργία ενός μη ανταγωνιστικού κλίματος στην τάξη και (στ) στην ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας. Η παρούσα έρευνα τεκμηριώνει την πορεία των εκπαιδευτικών προς την επαγγελματική τους ανάπτυξη. Στην πορεία προς την επαγγελματική χειραφέτηση και ανάπτυξή τους καταλυτικός υπήρξε ο ρόλος της εννοιολογικής αλλαγής. Τέλος, η έρευνα καταδεικνύει τη θετική συνεισφορά της διαφοροποίησης της διδασκαλίας-μάθησης στα μαθησιακά αποτελέσματα, αλλά και στην τόνωση του συναισθήματος επάρκειας των μαθητών/τριών ως προς τις ικανότητες τους ως αναγνωστών/τριών, όπως και στην αλλαγή των αντιλήψεών τους για τη μάθηση.

The aims of this action research are: (a) to investigate the process of differentiation of teaching and learning in mixed ability classes from the perspective of teachers’, and (b) to examine the effectiveness of differentiation of teaching and learning in improving reading abilities of students from the first class of the lyceum (fifteen year olds), their self-efficacy and their attitudes towards learning. This action research uses the results of pre and post tests, students’ interviews before and after the intervention, class observations and teachers’ diary records. The research indicates that the main obstacles teachers have to face are: (a) to define, analyze, and hierarchize reading abilities and strategies from the simplest to the most complex (b) to clarify students’ readiness (c) to design lessons to address students’ readiness, interests and learning style (d) flexible class organization, and mainly (e) to get rid of misconceptions about their role in the learning procedure. In addition, the research reveals the contribution of differentiation in students’ learning, self-efficacy, and beliefs about learning. The most important conclusions are that teachers’ self-reflection and cooperation with other colleagues play a major role in teachers’ conceptual change and in enhancing teachers’ efforts to deconstruct the curriculum according to their students’ needs. Finally, respecting students’ individuality leads to the improvement of their knowledge and skills and motivates them to learn.