Καλλιέργεια δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης σε μαθητές δημοτικού σχολείου μέσα από τη χαρτογράφηση επιχειρημάτων

Abstract

Βασισμένη στη θεωρία και πράξη της κριτικής σκέψης και της επιχειρηματολογίας η παρούσα έρευνα είχε διττό σκοπό: την εφαρμογή της χαρτογράφησης επιχειρημάτων με την αξιοποίηση του λογισμικού Rationale™ ως υποστηρικτικού εργαλείου για την ανάπτυξη και καλλιέργεια δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης σε μαθητές της Στ΄ τάξης του δημοτικού σχολείου αφενός, και τη διερεύνηση της αποτελεσματικότητάς της αφετέρου. Στο σύνολό τους τα ευρήματα της έρευνας έχουν τεκμηριώσει βασικές αρχές και προϋποθέσεις της αποτελεσματικής εφαρμογής της χαρτογράφησης επιχειρημάτων και έχουν επιβεβαιώσει την αποτελεσματικότητα της χρήσης χαρτών επιχειρημάτων με την αξιοποίηση του λογισμικού Rationale™ ως υποστηρικτικού εργαλείου για την ανάπτυξη και καλλιέργεια δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης. Η εφαρμογή της χαρτογράφησης επιχειρημάτων σε δραστηριότητες επιχειρηματολογίας ως ουσιαστικό μέρος του σκοπού της έρευνας, έγινε εφικτή με τη συνεχή, την ουσιαστική, την εστιασμένη και τη συστηματική επιμόρφωση και στήριξη των εκπαιδευτικών τόσο στο θεωρητικό, όσο και στο πρακτικό επίπεδο της επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης από τον ερευνητή, αφού ο εκπαιδευτικός διαδραματίζει τον πλέον καθοριστικό ρόλο και έχει την κύρια ευθύνη να διδάξει τις δεξιότητες επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης, έτσι ώστε οι μαθητές να τις εφαρμόσουν αποτελεσματικά για να διευκολυνθεί η κατανόηση, η επίλυση προβλημάτων και η μάθηση. Επιπρόσθετα, η εφαρμογή της χαρτογράφησης επιχειρημάτων στηρίχθηκε στην πράξη σε βασικές αρχές και προϋποθέσεις επιτυχίας. Ως βασικές αρχές και προϋποθέσεις επιτυχημένης εφαρμογής στην παρούσα έρευνα τέθηκαν ο προγραμματισμός της διδασκαλίας με βάση τη θεωρία μάθησης του οικοδομισμού, η μεγιστοποίηση της ενεργοποίησης των μαθητών μέσα από ατομικές και ομαδικές εργασίες, η ομαδοσυνεργατική εργασία και μάθηση και η παραγωγή ποικίλου και διαβαθμισμένου υλικού για τη διδασκαλία δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης με τη χρήση χαρτών επιχειρημάτων, καθώς επίσης και η θετική στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στην εφαρμογή σε συνδυασμό με την επίσης θετική στάση των μαθητών. Η αξιολόγηση της εφαρμογής της χαρτογράφησης επιχειρημάτων μέσα από τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων αποδεικνύει την αποτελεσματικότητα της χρήσης χαρτών επιχειρημάτων, τεκμηριώνοντας τις υποθέσεις και τις θέσεις των μελετητών της. Σημαντικότερο εύρημα της έρευνας αποτελεί η ένδειξη ότι η χρήση χαρτών επιχειρημάτων με την αξιοποίηση του λογισμικού Rationale™ σε δραστηριότητες ανάπτυξης επιχειρηματολογίας είναι πιο αποτελεσματική μέθοδος για την καλλιέργεια δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης των μαθητών συγκριτικά με άλλες μεθόδους διδασκαλίας που εφαρμόζονται σήμερα στα δημοτικά σχολεία της Κύπρου. Οι μαθητές που διδάχθηκαν δραστηριότητες επιχειρηματολογίας μέσω της χαρτογράφησης επιχειρημάτων με τη χρήση του λογισμικού Rationale™ είχαν στατιστικά σημαντική διαφορά στις επιδόσεις τους στο μεταπειραματικό ΔΑΔΕΚΣ σε σύγκριση με τους μαθητές που διδάχτηκαν δεξιότητες επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης μέσα από άλλες μεθόδους διδασκαλίας. Τα συμπεράσματα της παρούσας έρευνας επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα άλλων ερευνών για την αποτελεσματικότητα της χαρτογράφησης επιχειρημάτων, με τη χρήση εξειδικευμένων λογισμικών γραφικής απεικόνισης της επιχειρηματολογίας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υποστηρικτικά εργαλεία για την ανάπτυξη και καλλιέργεια δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης. Η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται σε τρία βασικά χαρακτηριστικά της που πηγάζουν από τον βασικό της σκοπό: α) στον καθορισμό των αρχών και προϋποθέσεων για αποτελεσματική εφαρμογή της χαρτογράφησης επιχειρημάτων με την αξιοποίηση του λογισμικού Rationale™ ως υποστηρικτικού εργαλείου για την ανάπτυξη και καλλιέργεια δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης σε μαθητές του δημοτικού σχολείου, β) στην επιβεβαίωση της αποτελεσματικότητας της χαρτογράφησης επιχειρημάτων για την ανάπτυξη και καλλιέργεια δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και κριτικής σκέψης στο δημοτικό σχολείο και γ) στη δημιουργία αξιόπιστων και ερευνητικά τεκμηριωμένων δραστηριοτήτων επιχειρηματολογίας για την αποτελεσματική εφαρμογή της χαρτογράφησης επιχειρημάτων σε τάξεις μικτής ικανότητας. Στους δύσκολους καιρούς της κοινωνικής και οικονομικής κρίσης, με τις ελπίδες όλων να στρέφονται προς την παιδεία, τα ευρήματα της παρούσας έρευνας μπορούν να συνεισφέρουν στην αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής πράξης. Οι εκπαιδευτικοί φορείς έχουν την επιλογή να επενδύσουν στον παράγοντα εκπαιδευτικό με στόχο τη βελτίωση των εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων που θα ενισχύσουν την ικανότητα των μελλοντικών πολιτών να ζουν δημιουργικά και να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις αυξανόμενες προκλήσεις στο εργασιακό τους περιβάλλον αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Based on the critical thinking and reasoning theory and practice the present research had a twofold purpose: applying argument mapping by exploiting Rationale ™ software as a supportive tool for the development and cultivation of students’ reasoning and critical thinking skills in the sixth grade of primary school first, and investigating its effectiveness of the other. Overall, the research findings have documented basic principles and conditions required for the effective implementation of argument mapping and have also confirmed the effectiveness of using argument maps by exploiting software Rationale ™ as a supportive tool for the development and cultivation of reasoning and critical thinking skills. The implementation of argument mapping in reasoning activities as an essential part of the research purpose became possible due to the continuous, effective, focused and systematic training and support of all the participants teachers in both the theoretical and the practical level of reasoning and critical thinking by the researcher, since the teacher plays the most crucial role and has the primary responsibility to teach reasoning and critical thinking skills, so that students can apply them effectively to facilitate understanding, problem solving and learning. In addition, the practical application of argument mapping relied on basic principles and conditions for success. For the purposes of this research the basic principles and conditions required for the successful implementation were: the planning of instruction based on the learning theory of constructivism, the maximizing of students’ activation through individual and group work, the teamwork cooperation and learning, the production of diverse and classified material for teaching reasoning and critical thinking skills using argument maps, as well as the positive attitude of teachers towards the intervention program in conjunction with the equally positive attitude of students. The evaluation of the implementation of argument mapping through the statistical analysis of the data demonstrates the effectiveness of using argument maps, documenting this way scholars’ assumptions and views. The most important finding of the present study is the indication that the use of argument maps by exploiting Rationale ™ software in reasoning development activities is most effective method for teaching students’ reasoning and critical thinking skills compared with other teaching methods currently used in elementary schools in Cyprus. Students who were taught reasoning activities through argument mapping using Rationale ™ software had a statistically significant difference in performance in Reasoning and Critical Thinking post-test compared with students who were taught reasoning and critical thinking skills through other teaching methods. The conclusions of this study confirm the results of other studies on the effectiveness of argument mapping using specialized software visualization that can be used as supporting tools for the development and cultivation of reasoning and critical thinking skills. The novelty of the present research lies in three key features that are derived from its basic purpose: a) the determination of the principles and conditions required for effective implementation of the argument mapping by exploiting Rationale ™ software as a supportive tool for the development and cultivation of reasoning and critical thinking skills of elementary school students, b) the confirmation of the effectiveness of argument mapping in the development and cultivation of reasoning and critical thinking skills in elementary school, and c) the creation of reliable and research documented argumentative activities aimed at the effective implementation of argument mapping in mixed ability classes. In these difficult times of social and economic crisis, hopes all be geared towards education, the findings of this research can contribute to the effectiveness of the educational process. Educational providers have the option to invest in the teacher as a key factor with a view to improve educational outcomes that will enhance the ability of future citizens to live creatively and effectively responding to the growing challenges in their workplace and in their personal lives.