Το επαγγελματικό άγχος των διευθυντών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου: πηγές, επιπτώσεις και στρατηγικές αντιμετώπισης

Abstract

Αντικείμενο της έρευνας αυτής ήταν η προκαταρκτική διερεύνηση των διαστάσεων του επαγγελματικού άγχους των διευθυντών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου, σε μια προσπάθεια περιγραφής του φαινομένου. Σκοπός της εργασίας ήταν η διερεύνηση: (α) των πηγών που προκαλούν άγχος στους διευθυντές, (β) των επιπτώσεων που έχει το άγχος στην εργασία τους και (γ) των στρατηγικών που χρησιμοποιούν για την αντιμετώπισή του. Παράλληλα, διερευνήθηκαν οι απόψεις τους σε σχέση με (α) το βαθμό άγχους και την ικανοποίηση που αντλούν από την εργασία, (β) τη δέσμευσή τους για επιλογή της ίδιας θέσης, (γ) τη σχέση του άγχους με ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και (δ) τα συμπτώματα με τα οποία αυτό εκδηλώνεται. Για επίτευξη του προαναφερθέντος στόχου, χρησιμοποιήθηκε η τριγωνοποίηση σε σχέση με τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν: (α) ημιδομημένες συνεντεύξεις, οι οποίες έδωσαν την ευκαιρία στους ερωτώμενους να εκφράσουν τις προσωπικές τους απόψεις, αναφορικά με τα υπό εξέταση θέματα και επέτρεψαν διασταύρωση και έλεγχο των δεδομένων, (β) ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς, τα οποία εξέτασαν τις υπό διερεύνηση διαστάσεις και πτυχές του θέματος και (γ) περιπτωσιακές μελέτες, οι οποίες στηρίχθηκαν στην τεχνική της σκιαγράφησης διευθυντών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα έχουν δείξει ότι σε ένα γενικότερο επίπεδο, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι γίνεται διάκριση μεταξύ των διάφορων διαστάσεων που σχετίζονται με το επαγγελματικό άγχος και παρατηρούνται, επίσης, σχέσεις αιτίας-αιτιατού. Το πιο σημαντικό στοιχείο της έρευνας είναι ότι ασχολήθηκε, συστηματικά και σε βάθος, με την επαγγελματική ομάδα των διευθυντών, ενώ συνήθως οι παρόμοιες με αυτήν έρευνες είχαν ως αντικείμενό τους την ομάδα των εκπαιδευτικών. Στην πρωτοτυπία της έρευνας εντάσσονται η ποικιλία των μεθόδων, που χρησιμοποιήθηκαν για μελέτη των διάφορων μεταβλητών και τα ευρήματα που έρχονται να αμφισβητήσουν υφιστάμενες θεωρίες και να προσθέσουν καινούρια γνώση. Η συμβολή της εργασίας στην επιστήμη έγκειται στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης των πηγών άγχους και των στρατηγικών αντιμετώπισης, καθώς και στην προσπάθεια που καταβλήθηκε για σύνδεση της έννοιας του άγχους με την αποτελεσματικότητα. Με την ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων, προέκυψαν ομοιότητες με τη διεθνή πρακτική, όσον αφορά τις πηγές άγχους των διευθυντών, τα συμπτώματα, τις επιπτώσεις και τις στρατηγικές αντιμετώπισης, αλλά και διαφορές στους τομείς των πηγών και των στρατηγικών.

The main focus of this research was the preliminary investigation of the dimensions of occupational stress of primary and secondary school headteachers in Cyprus. The main goal was the investigation of: (a) the sources that cause stress to headteachers, (b) the effects that stress has and (c) the strategies that they use in order to cope with it. At the same time, their views concerning the following areas were investigated: (a) the level of stress and satisfaction they gain from their job, (b) the commitment for choosing the post, (c) the relationship that stress has with some personality characteristics and (d) the symptoms with which stress manifests itself. To achieve these, triangulation in relation to the methodological approaches was used. Specifically, the research co-examined the data that resulted from: (a) semi-structured interviews, which gave the opportunity to participants to express their personal opinions and allowed intersection and control of data, (b) self-reported questionnaires, which examined the dimensions and aspects of the subject under investigation and (c) case studies, which were based on the shadowing technique of headteachers of primary and secondary schools. The results have indicated that, on a more general level, we can note that differentiation is made between the various dimensions that are related to stress. Relations of cause and effect were also found, and these results are in agreement with other research that have been published until today. The most important element is that the research dealt systematically and in-depth with the professional group of the headteachers, while similar studies to this one had as their main focus the group of teachers. Its originality mainly derives from the variety of methods that have been used and the results that question existing theories and add to new knowledge. Its contribution to the scientific field lies in the redefinition of the relation of the stress sources and the coping strategies, as well as in the effort that was spent for connecting the concept of stress with effectiveness. With the analysis and the interpretation of the data, a number of similarities with the international practice came to the surface.