Η γενεαλογία του ηθικού ρόλου του Ελληνοκύπριου δασκάλου (1878-1937)

Abstract

Η διατριβή αυτή αποτελεί μια γενεαλογική μελέτη του ηθικού ρόλου του Ελληνοκύπριου δασκάλου. Η χρονική οριοθέτηση ξεκινά από την αρχή της Βρετανικής κατοχής της Κύπρου το 1878 και καταλήγει στο 1937, με την ίδρυση του Διδασκαλικού Κολλεγίου Μόρφου. H Κύπρος ως χώρος παρουσιάζει ενδιαφέρον για τους μελετητές της ιστορίας της εκπαίδευσης, καθώς αποτελεί μια σημαντική περίπτωση όπου διάφοροι δρώντες εξουσίας (αποικιακή κυβέρνηση, εκκλησιαστική και πολιτική ηγεσία των Ελληνοκυπρίων) επιδίωξαν την εδραίωση της εξουσίας τους, εξασφαλίζοντας πρώτα τον έλεγχο των δασκάλων, ενώ παράλληλα ο ίδιος διδασκαλικός κόσμος προσπαθεί να ανελιχθεί κοινωνικά και επαγγελματικά, επικαλούμενος τη σημασία του ηθικού του ρόλου. Ο ηθικός ρόλος των δασκάλων διαμορφώνεται και καθορίζεται μέσα από το πλέγμα των συγκρουσιακών σχέσεων των κυρίαρχων αυτών δρώντων στο κυπριακό χώρο. Επιπλέον, η χρονική αυτή περίοδος είναι σημαντική επειδή κατά τη διάρκεια της γίνονται προσπάθειες νεωτερικοποίησης του σχολικού εκπαιδευτικού συστήματος, οι οποίες δημιουργούν τις συνθήκες για τον επαναπροσδιορισμό του ηθικού ρόλου του δασκάλου. Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η προβληματικοποίηση του τρόπου που καθορίστηκε ο ηθικός ρόλος του δασκάλου στο συγκεκριμένο χωρόχρονο, αναδεικνύοντας τις αμφισημίες που εμπεριέχονται σε αυτόν. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού η όλη ερευνητική διαδικασία βασίστηκε στον συνδυασμό της γενεαλογικής μεθόδου του Foucault καθώς επίσης της θεωρίας της κριτικής ανάλυσης του λόγου. Μέσα από την ανάλυση του λόγου των δρώντων που εμπλέκονταν στην εκπαίδευση προέκυψε ότι ο ηθικός ρόλος του δασκάλου αποτέλεσε: α) ένα «αμάλγαμα» ιδεολογικών αντιλήψεων, β) τη θεραπεία της ηθικής και κοινωνικής κρίσης, γ) το μέσο εδραίωσης εξουσίας των διαφόρων δρώντων εξουσίας, δ) το μέσο και συνάμα το παράγωγο μιας τεχνολογίας που απέβλεπε στην κανονικοποίηση και στην ηθική ορθοπεδική των παιδιών και ε) το μέσο κοινωνικής ανέλιξης του ίδιου του διδασκαλικού κόσμου. Εν κατακλείδι, πρόθεση μου δεν ήταν να παρουσιάσω τις θεωρητικές αυτές θέσεις ως τον μοναδικό τρόπο περιγραφής της διαδικασίας του καθορισμού του ηθικού ρόλου του δασκάλου, αλλά κι ούτε επιδίωξα τη σχετικοποίηση του. Στόχος μου όμως ήταν να παράσχω τη δυνατότητα επανεξέτασής τους σε άλλες αντίστοιχες γενεαλογικές έρευνες. Επιπλέον, με την έρευνα μου πιστεύω ότι διευρύνεται η συζήτηση για τον καθορισμό του ηθικού ρόλου των δασκάλων στην επίλυση κρίσιμων κοινωνικών προβλημάτων της εποχής τους. Η προσέγγιση αυτή μπορεί να αποτελέσει ένα ερευνητικό εργαλείο για όσους ενδιαφέρονται να προβούν στην προβληματικοποίηση του ηθικού δασκάλου, όχι μόνο του παρελθόντος, αλλά και του σήμερα. Με άλλα λόγια, η έννοια του ηθικού ρόλου του δασκάλου ως μια μορφή λύσης καταστάσεων κρίσεων, αποτελεί ένα σημαντικό ερμηνευτικό εργαλείο, που μπορεί να δοκιμαστεί στη μελέτη της διαμόρφωσης του ηθικού ρόλου του σύγχρονου δασκάλου στην υλοποίηση των εκπαιδευτικών πολιτικών, που αποβλέπουν στην επίλυση διαφόρων μορφών κρίσεων, όπως για παράδειγμα η εκπαίδευση για την κοινωνική δικαιοσύνη, για την ειρήνη, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η αγωγή υγείας, κ.α.

This dissertation comprises a genealogical study of the moral role of Greek Cypriot teachers. The time period starts in 1878 when the British occupation of Cyprus began, and ends in 1937 when the Teachers’ Training College in Morphou was founded. The Cypriot space is interesting for any scholar of the history of education, because in this time and space, there were various power groups (the colonial government, the Greek Cypriot political and religious leaders) involved in forming the idea of the moral role of teacher. Their involvement in education was also based on their vying for the establishment of their power, while the teachers themselves attempted to upgrade their social and professional status, by using as their main argument, the importance of their moral role into the society. The specific time period is also very important because the moral role of teachers was being redefined during a general process of modernizing school education. The primary purpose of this dissertation is the problematization of the moral role of teachers, during that specific time and place, by indicating its ambivalences contained therein. The research design was therefore based on a combination of theoretical tools that came from the genealogical method of Foucault and the Critical Discourse theory. The discourse analysis showed that the moral role of teachers consisted of: a) an amalgam of ideological perceptions, b) being viewed as the therapy of moral and social crisis, c) serving as a medium of establishing the power of various agents, d) acting as a mechanism of normalization and moral orthopedic of children, and e) serving as a lever by the teachers themselves to upgrade their social status. In conclusion, it was not my intention to present the above arguments as the only way to describe and define the manner in which the moral role of teachers was formed, nor to show its relativism. Instead, I intended to create the opportunity to re-examine the concept of the moral teacher. In addition, I believe that this research opens the discussion of how the moral role of teachers is formed in times of crisis. My main argument was that the concept of the moral teacher has been defined as a way of resolving a moral and social crisis. This argument can be tested not only by examining the teachers of the past, but also of the present. In other words, the above argument could be applied by researchers to also examine contemporary educational policies, such as the education for social justice, for peace, environmental education, health education, etc., with the aim to resolve various types of crisis.