Η εφαρμογή της αυτοαξιολόγησης στα διδακτικά εγχειρίδια: το παράδειγμα των διδακτικών εγχειριδίων των φυσικών επιστημών

Abstract

Η εφαρμογή της αυτοαξιολόγησης στο μάθημα των φυσικών επιστημών είναι μια πρακτική η οποία θεωρείται σημαντική για τη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων των μαθητών/τριών, για την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοκατεύθυνσης της μάθησης, για την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των παιδιών και για την ενίσχυση της ενεργητικής συμμετοχής των μαθητών/τριών στην εφαρμογή πρακτικών διερώτησης από τους/τις μαθητές/τριες, μια βασική διαδικασία για τη μάθηση στις φυσικές επιστήμες. Παρά την ευρεία, ωστόσο, αναγνώριση της σημασίας και της αναγκαιότητας της αυτοαξιολόγησης, η εφαρμογή της στην πράξη είναι πολύ περιορισμένη. Οι μαθητές/τριες δε συμμετέχουν στην αυτοαξιολόγηση, αλλά εξαρτιούνται από τον/την εκπαιδευτικό για τη λήψη αποφάσεων που έχουν σχέση με τη διαμόρφωση της μαθησιακής τους πορείας. Η χρησιμοποίηση της αυτοαξιολόγησης στα διδακτικά εγχειρίδια των φυσικών επιστημών θεωρείται ένας αποτελεσματικός τρόπος για την προώθηση της εφαρμογής της στο μάθημα αυτό, δεδομένου ότι οι μαθητές/τριες επηρεάζονται άμεσα από τις διαφορετικές επιλογές στη δομή και στο περιεχόμενό τους (π.χ. Koutselini, 2008), ενώ ένας μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών βασίζονται εξ ολοκλήρου στα μέσα αυτά για την οργάνωση της μαθησιακής διαδικασίας (π.χ. Chambliss & Calfee, 1998; Martin et al., 2011). Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι ο εντοπισμός των βασικών μορφών που παίρνει η εφαρμογή της αυτοαξιολόγησης στην έρευνα, η συζήτηση της αποτελεσματικότητάς τους για την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοκατεύθυνσης της μάθησης, ο εντοπισμός βοηθητικών στοιχείων για την εφαρμογή των βασικών μορφών της αυτοαξιολόγησης στα διδακτικά εγχειρίδια και η κατασκευή ενός μοντέλου εφαρμογής της αυτοαξιολόγησης για την αυτοκατεύθυνση της μάθησης στα διδακτικά εγχειρίδια των φυσικών επιστημών του δημοτικού σχολείου. Οι βασικές μέθοδοι οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό ήταν: α) η συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, η μετά-ανάλυση και β) η κριτική ανάλυση του λόγου για τον εντοπισμό στοιχείων με τα οποία τα διδακτικά εγχειρίδια βοηθούν στην εφαρμογή των επιμέρους μορφών αυτοαξιολόγησης. Οι επιμέρους μορφές της αυτοαξιολόγησης, στις έρευνες οι οποίες μελετήθηκαν ήταν οι ακόλουθες: α) η αλληλεπίδραση με τους στόχους της μαθησιακής διαδικασίας, β) η αυτοαξιολόγηση στο πλαίσιο της επίλυσης προβλημάτων, γ) η αξιολόγηση με τη χρησιμοποίηση συγκεκριμένων κριτηρίων ποιότητας και συγκεκριμένων στρατηγικών, δ) η διατήρηση μαθησιακών ημερολογίων, ε) η ετεροαξιολόγηση και στ) ο αναστοχασμός. Η χρησιμοποίηση της απλής βηματικής γραμμικής παλινδρόμησης έδειξε ότι η εφαρμογή τριών από τις παραπάνω μορφές αυτοαξιολόγησης, της αλληλεπίδρασης με τους στόχους, της αυτοαξιολόγησης στο πλαίσιο της επίλυσης προβλημάτων και της εφαρμογής συγκεκριμένων κριτηρίων ποιότητας και στρατηγικών αυτοαξιολόγησης βοηθούσε σε αύξηση του μεγέθους της επίδρασης των επιμέρους παρεμβάσεων στα μαθησιακά κίνητρα και στις μαθησιακές και στις μεταγνωστικές δεξιότητες των μαθητών/τριών. Βοηθητικά στοιχεία για την εφαρμογή των παραπάνω μορφών αυτοαξιολόγησης εντοπίστηκαν τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη δομή και τις δραστηριότητες των διδακτικών εγχειριδίων. Το μοντέλο της αυτοαξιολόγησης για την αυτοκατεύθυνση της μάθησης στα διδακτικά εγχειρίδια των φυσικών επιστημών που προκύπτει από τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας προωθεί την εφαρμογή των έξι βασικών μορφών της αυτοαξιολόγησης τις οποίες εισηγείται η παρούσα έρευνα με την αξιοποίηση κειμενικών, μη κειμενικών, περικειμενικών και εξωκειμενικών στοιχείων, αξιολογητικών ερωτημάτων και δραστηριοτήτων. Το μοντέλο αυτό αναμένεται να βοηθήσει στην περαιτέρω ανάπτυξη της έρευνας για τη βελτίωση των διδακτικών εγχειριδίων και για την εφαρμογή της αυτοαξιολόγησης.

Self assessment implementation in science education is considered very important for increasing students’ learning (e.g. Black & Wiliam, 1998), for the development of self-regulated learning (e.g., Butler & Winne, 1995; Konstons et al. 2012; Zimmerman, 2002) and for the improvement in students’ self confidence (e.g. Olina, & Sullivan, 2004; Ramdass, & Zimmerman, 2008). Self-assessment is also considered an important facilitator of students’ participation in inquiry learning, helping also to its qualitative enhancement (e.g. Harlen, 2007; Harlen, 2003; Haroldson, 2012). Despite its significance, self assessment is quite rare in everyday science teaching. Students, as a rule, do not participate in the assessment procedure and solely rely on teachers for guidance and assessment of their learning outcomes (e.g. Griffin, 2014; Haroldson, 2012; Nicol & McFarlane-Dick, 2006; Urdan, 2004). Textbooks as a means with which students immediately interact and as a tool many teachers in many countries mainly use for science teaching organization (e.g. Chambliss & Calfee, 1998; Martin et al., 2011) are considered a vital means for the implementation of self assessment. The main aim of this research is threefold: (a) the identification of the principal self assessment forms and the discussion of their relationship with the development of students’ self regulated learning skills, (b) the specification of specific elements and characteristics with which science textbooks facilitate their development and (c) the construction of a science textbook-based model, promoting self assessment. The main methods used in this study are: a) the systematic literature review, the meta-analysis of relevant research and b) the critical discourse analysis of five primary school science textbooks for the identification of specific elements, facilitating the implementation of the different forms of student self assessment. The results of this study suggest the use of six different self assessment forms: a) students’ interaction with the objectives of the learning process; (b) self assessment in the context of problem solving; (c) evaluation using precise quality criteria and specific strategies; (d) the keeping of learning diaries; (e) peer evaluation; and (f) reflection. The results of this study also suggest that students’ interaction with the objectives of the learning process, self assessment in the context of problem solving and evaluation using precise quality criteria can be used for the explanation of the variance between the effect sizes of different interventions in the development of students’ self regulated learning. This study also leads to the identification of specific elements facilitating the implementation of the specific self assessment forms in science textbooks. The science textbook-based model promoting the implementation of self assessment, resulting from this study promotes the implementation of the six specified self assessment forms, making use of textual, non textual, contextual, extra contextual elements, questions and evaluative activities. This model is expected to expand current knowledge and research about science textbooks’ quality and the implementation of self assessment.