Από τη βιολογική διχοτομία στην πολιτισμική διαφορά και την κοινωνική κατασκευή των φύλων : αποτυπώσεις της μετάβασης στα σχολικά εγχειρίδια της λογοτεχνίας στη μέση εκπαίδευση της Κύπρου, (1920-2000)

Abstract

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρείται διερεύνηση και παρουσίαση των αποτυπώσεων της μετάβασης από τη βιολογική διχοτομία των φύλων στην πολιτισμική διαφορά και την κοινωνική κατασκευή τους στα σχολικά εγχειρίδια της Λογοτεχνίας που χρησιμοποιήθηκαν στη Μέση Εκπαίδευση της Κύπρου μεταξύ των ετών 1920-2000. Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν προς απάντηση ήταν τα εξής: (1) Ποιες είναι οι αποτυπώσεις του προφίλ των δύο φύλων όσον αφορά: (α) τη συχνότητα εμφάνισης ανδρών και γυναικών, τα εξωτερικά βιολογικά χαρακτηριστικά ανδρών και γυναικών, τα πολιτισμικά ιδεώδη/αξίες, τις κανονιστικές αντιλήψεις/συμπεριφορές/νόρμες, τις παγιωμένες πρακτικές που αφορούν στο ανδρικό και γυναικείο φύλο, τον χώρο δράσης ανδρών και γυναικών, τα επαγγέλματα – τίτλους και τις προβολές του παρελθόντος που αφορούν στο ανδρικό και γυναικείο φύλο και (β) τη σχέση των δύο φύλων στα σχολικά εγχειρίδια της Μέσης Εκπαίδευσης της Κύπρου μεταξύ των ετών 1920-2000; (2) Πώς εμφανίζονται οι έννοιες της αρρενωπότητας (τα χαρακτηριστικά της αρρενωπότητας/τα στερεότυπα του άντρα) και της θηλυκότητας (τα χαρακτηριστικά της θηλυκότητας/τας στερεότυπα της γυναίκας) στα συγκεκριμένα εγχειρίδια και πώς οι διάφορες αποτυπώσεις δίνουν περιόδους μετάβασης από το ένα προφίλ στο άλλο; (3) Πώς ερμηνεύονται οι σχέσεις των φύλων και η μετάβαση κατά περιόδους με βάση τη φεμινιστική θεωρία; (4) Πώς διαφοροποιείται ο λογοτεχνικός λόγος για τα φύλα στα εν λόγω εγχειρίδια; Γίνεται ανασκόπηση της βιβλιογραφίας της εμπειρικής και της θεωρητικής έρευνας. Παρουσιάζονται η μεθοδολογία (η μέθοδος της συνεχούς σύγκρισης με στοιχεία θεμελιωμένης θεωρίας), το είδος της έρευνας, οι μέθοδοι συλλογής δεδομένων, τα μέσα και οι τεχνικές συλλογής δεδομένων, οι διαδικασίες της έρευνας και η ανάλυση των δεδομένων.Η έρευνα συνδυάζει τη θεωρητική έρευνα μέσω της φιλοσοφικής υποδομής στη βάση της φεμινιστικής θεωρίας και την εμπειρική έρευνα - στοιχεία τα οποία διευρύνουν την οπτική των πραγμάτων στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, στοχεύοντας πέρα από τη γραμμική ανάπτυξη των στατιστικών θεωρήσεων. Από την έρευνα έχει διαπιστωθεί η ανισότητα σε βάρος του γυναικείου φύλου. Επίσης, έχει εξαχθεί το σημαντικό συμπέρασμα ότι στα συγκεκριμένα σχολικά εγχειρίδια υπάρχουν συγκειμενικές ιδιαιτερότητες. Πέρα από την κυριαρχία του ανδρικού φύλου, του πρωταγωνιστικού του ρόλου και της ηγεμονικότητάς του σε βάρος του περιθωριοποιημένου γυναικείου φύλου, επισημαίνεται η έντονη προβολή της αρχαιότητας και του ιστορικού παρελθόντος του νεότερου ελληνισμού στο σύγχρονο συγκείμενο στα λογοτεχνικά κείμενα των συγκεκριμένων σχολικών εγχειριδίων της Λογοτεχνίας τα οποία προέρχονταν από την Ελλάδα. Η έντονη προβολή της αρχαιότητας και του ιστορικού παρελθόντος του νεότερου ελληνισμού στα εν λόγω εγχειρίδια οφείλεται στις αντικειμενικές περιστάσεις που επικρατούσαν στον ελλαδικό χώρο. Η εκπαιδευτική πολιτική του Ελληνικού Κράτους κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα επεδίωκε τη σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν του ελληνισμού με απώτερο στόχο τη σύνδεση των μαθητών με το ιστορικό παρελθόν του ελληνισμού, τη συνέχεια και την ενότητα της ελληνικής φυλής. Αυτό το συμπέρασμα διαφοροποιεί την παρούσα έρευνα από παρόμοιες έρευνες που ανήκουν στον χώρο της διεθνούς βιβλιογραφίας, διότι αποφεύγει την αφαίρεση, λαμβάνοντας υπόψη την ευρύτερη σύνδεση των ζητημάτων φύλου με μια συγκεκριμένη εθνική παράδοση και εκπαιδευτική στοχοθεσία και τονίζει χαρακτηριστικά της πατριαρχικής κοινωνίας που οικοδομήθηκαν ιστορικά.

This doctoral thesis investigates and presents the imprints of the transition from the biological dichotomy of the sexes to the cultural difference between them and their social construction as reflected in the school textbooks of Literature used in Secondary Education of Cyprus between 1920-2000. The research-questions which guided this research were the following: (1) What are the imprints of the profile of the two sexes concerning (a) the depiction of men and women in the textbooks? This depiction comprises: the frequency of appearance of men and women, the external biological characteristics of men and women, the cultural ideals/values, the normative perceptions/attitudes/norms, the consolidated practices concerning male and female sex, the area of action for men and women, the professions/titles relating to male and female sex and the projections of the past concerning male and female sex. And, what are the related imprints concerning (b) the relationship between the two sexes in the school textbooks of Literature in Secondary Education of Cyprus between 1920-2000? (2) How do the meanings of masculinity (characteristics of masculinity/men’s stereotypes) and femininity (characteristics of femininity/women’s stereotypes) appear in these textbooks and how the various imprints reveal periods of transition from one profile to another? (3) How could the relations between the sexes and the transition in periods be interpreted on the basis of feminist theory? (4) How does the literary discourse on the sexes differ in these textbooks?The literature reviews of the theoretical and empirical research are presented. Μethodology (the method of constant comparison with elements of grounded theory), the type of research, the data collection methods, the means and techniques of data collection, the research procedures and the data analysis are also presented. This research combines the theoretical and philosophical research that underpins feminist theory and the kind of empirical research that broadens the view of things to the fullest extent while also, aiming beyond the linear development of statistical visuals.The findings of this research once again confirm the marginalization and inequality of women as mirrored in educational cultural material. Furthermore, a significant conclusion has emerged as there are contextual particularities in these school textbooks. Besides the dominance of the male sex, its leading role and its hegemonity over the marginalized female sex, the intense projection of antiquity and historical past of modern Hellenism is pointed out in the contemporary context in literary texts of these school textbooks coming from Greece and complicates the gendering that we encounter in textbooks throughout the world. The intense projection of antiquity and historical past of the modern Hellenism in these textbooks is due to the objective circumstances that prevailed in Greece and contextualizes the gender issues that have preoccupied the thesis giving to it additional singularity and originality. During the 20th century, the educational policy of the Greek State sought to link the present with the past of Ηellenism with the ultimate aim of connecting the pupils with the historical past of Hellenism, the continuity and the unity of the Greek race. This conclusion differentiates the research of the thesis from similar researches at international level because it avoids abstraction, as it takes into account a broader connection of gender issues with a specific national tradition and educational goal-setting and highlights features of the patriarchal society that were historically built.