Όψεις της εκπαιδευτικής αλλαγής και εφαρμογής : μια μελέτη περίπτωσης των συνθηκών που επηρέασαν την εφαρμογή του αναλυτικού προγράμματος γλώσσας 2010 για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση στην Κύπρο

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται την έννοια της «εκπαιδευτικής αλλαγής» και στοχεύει στη διερεύνηση και σκιαγράφηση των συνθηκών που επηρέασαν ανασταλτικά και αντιμεταρρυθμιστικά την εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος (ΑΠ) Γλώσσας 2010 πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο. Διενεργώντας αρχειακή μελέτη, εστιάζει στον εντοπισμό εγγράφων πολιτικής και των δρώντων που τοποθετήθηκαν σε σχέση με την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση (ΕΜ), για την περίοδο μεταξύ 2008 και 2014. Αξιοποιώντας την ερμηνευτική παράδοση, την ανάλυση περιεχομένου και την ανάλυση λόγου αποβλέπει στην παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο πλαισιώθηκε ευρύτερα η ΕΜ και ειδικότερα η αναμόρφωση του ΑΠ Γλώσσας, από την επίσημη κρατική αρχή και «φορείς μεταρρύθμισης» (Rappleye, 2006). Επιχειρεί σκιαγράφηση των «πεδίων» (Bourdieu, 2005) που συγκροτήθηκαν και των λόγων που αρθρώθηκαν, όπως και παρουσίαση των διαδικασιών που ενεργοποιήθηκαν σε σχέση με τη διαχείριση και υποστήριξη της αλλαγής. Τέλος, στοχεύει στην ανάλυση των παραγόντων που προκάλεσαν αντιδράσεις, οι οποίες λειτούργησαν ως «ανοσοποιητικό σύστημα» (Cowen, 2009; 1997) στην περίπτωση του ΑΠ Γλώσσας. Η ανάλυση των διαθέσιμων πηγών, συνέβαλε στη διατύπωση μιας σειράς συμπερασμάτων. Ειδικότερα, κατέδειξε ότι ο λεκτικός τρόπος επένδυσης της αλλαγής, αντανακλούσε την προσπάθεια για διασφάλιση της απαιτούμενης συναίνεσης και νομιμοποίησης της αλλαγής, επιβεβαιώνοντας ότι ο εκπορευόμενος λόγος δεν είναι ανεξάρτητος των επιδιώξεων των εμπλεκομένων (Gee, 2011). Όσα μελετήθηκαν κατέδειξαν ότι η αλλαγή κωδικοποιήθηκε ως η πολυσχιδής εκείνη διαδικασία, η οποία θα επέφερε συνολική αλλαγή του συστήματος (Germinario & Cram, 1998; Ηord 1995). Προτάθηκε ως «εναλλακτική» της υφιστάμενης κατάστασης (Morrison,1998; Rogers, 2003; 1995) και αποτέλεσε «υπόσχεση» για τη βελτίωση και την ανταγωνιστικότητα της κυπριακής εκπαίδευσης. Επιπλέον, πλαισιώθηκε ως «θεραπεία» και απαραίτητο συστατικό στοιχείο για κοινωνικό-πολιτισμική και οικονομική ανάπτυξη (Morrison, 1998), ενώ περιβλήθηκε ως «συλλογικό κοινωνικό όραμα» (Goodson, 2010; 2005). Η έρευνα υπέδειξε ότι η αλληλοεπίδραση μεταξύ της προτεινόμενης αλλαγής με το συγκείμενο υποδοχής της, το οποίο αντανακλά την «ιδιοπροσωπία» της κοινωνίας-χώρας (Κουτσελίνη, 2010), φαίνεται να ενεργοποιεί δυναμικές που λειτουργούν είτε αποδεκτικά, επιτρέποντας στην αλλαγή να μετεξελιχθεί σε κοινωνικό γεγονός είτε απορριπτικά, ενεργοποιώντας αντιμεταρρυθμιστές τάσεις (Χρήστου, 1985). Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι το «επίπεδο της διακυβέρνησης» (Ball, 2008; Ball & Peters, 2001; Κληρίδης & Ρουσσάκης, 2017) διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση των γεγονότων που συνόδευσαν την ΕΜ. Όσα μελετήθηκαν, κατέδειξαν ότι η αλλαγή είναι εκτεθειμένη στην απροσδόκητη χρονική συγκυρία. Στην περίπτωση της μεταρρύθμισης, οικονομικές και άλλες συνθήκες και γεγονότα, τα οποία αιφνίδια επενέβησαν (λ.χ. έκρηξη στη ναυτική βάση στο Μαρί), επηρέασαν την εφαρμογή προγραμματισμένων δράσεων που αποσκοπούσαν στην υποστήριξή της (λ.χ. επιμορφώσεις), καθιστώντας τη χρονικότητα μη ευνοϊκή. Τέλος, η έρευνα υπέδειξε την επιτακτικότητα συνειδητοποίησης του πολυδιάστατου πρίσματος μέσα από το οποίο οι αρμόδιοι φορείς χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής, θα πρέπει να προσεγγίζουν την εκπαιδευτική αλλαγή. Η αναγνώριση της ποικιλίας των συνθηκών που παρεμβαίνουν και η συνειδητοποίηση του ότι η πιθανότητα εφαρμογής της αλλαγής αντανακλά τον τρόπο διαχείρισής της, την εμπλοκή, σύγκρουση και διαπραγμάτευση μεταξύ διαφόρων δρώντων, ερμηνειών, επιδιώξεων, ιδεολογιών και άλλων τυχαίων, θεατών ή/και αθέατων συνθηκών, σκιαγραφούν τις όψεις της εκπαιδευτικής αλλαγής και εφαρμογής. Η θεωρητική κατανόηση των συνθηκών που επηρεάζουν την εκπαιδευτική αλλαγή και η κάλυψη του κενού που υπάρχει στην Κύπρο λόγω απουσίας μιας ολοκληρωμένης, σφαιρικής μελέτης αλλαγών του ΑΠ και της εκπαιδευτικής πολιτικής, επιβεβαιώνουν τη σημαντικότητα και αναγκαιότητα υλοποίησης την υφιστάμενης διατριβής.

This thesis addresses the concept of “educational change” and aims to explore the conditions that hindered the implementation of the 2010 Language Curriculum for Primary Education in Cyprus. Through archival research, it specifically focuses on identifying policy documents and agents framing the Educational Reform that took place in the period between 2008 and 2014. Working within the interpretative tradition and utilizing the methodological tools of content analysis and discourse analysis, it aims to present the ways in which the reform of education in general and of the Language Curriculum in particular, was articulated by the Ministry of Education and Culture and ‘‘reform actors’’ (Rappleye, 2006). It attempts to outline the ‘‘fields’’ (Bourdieu, 2005) and discourses of the reform, and to present the processes that were initiated to manage and support educational and curriculum change. Finally, it aims to analyze the factors that triggered reactions to reform, functioning as an "immunological system" (Cowen, 2009; 1997) and leading to its suspension and reappraisal. A series of conclusions were drawn out of critical engagements with research material. In particular, the thesis shows that the discursive construction of change reflects the reform actors’ concern to achieve maximum consent and legitimacy for their suggestions, confirming that projected discourses and the intentions of reform actors are inextricably intertwined (Gee, 2011). Collected material highlights that change was ambitiously envisioned as a multilayered venture that would bring about an overall system change (Germinario & Cram, 1998; Hord 1995). Change was also proposed as an “alternative” to the then current situation (Morrison, 1998; Rogers, 2003; 1995) and a ‘promise’ for the improvement of Cyprus education. In addition, it was framed as a ‘cure’ and an essential component for socio-cultural and economic development (Morrison, 1998), while it was depicted as a “collective social vision” (Goodson, 2010; 2005). The analysis of the material also shows that interaction between proposed change and the context of its reception, which reflects the “peculiarity” of the country (Koutselini, 2010), initiates dynamics that are either receptive permitting change to evolve into social reality, or rejective triggering counter-reform tendencies (Christou, 1985). Undoubtedly, we must recognize that “the governance of change” (Ball, 2008; Ball & Peters, 2001; Klerides & Roussakis, 2017) plays a decisive role in reform implementation. Data analysis demonstrates that change is exposed to unpredictability and timing. Economic and other developments, which unexpectedly happened during reform (e.g., the explosion in the naval base Mari), affected the implementation of specific planned actions (e.g., teacher training), thus making timing unfavorable to change. Finally, this thesis highlights the importance of adopting a multidimensional and open-ended approach to understanding educational change. Recognizing the diversity and complexity of conditions involved in (any) reform formulation and implementation, leads to an understanding of change as an unstable assemblage reflecting issues of management, tension and conflicts, negotiations between various actors, their interpretations, aspirations and ideologies, as well as other arbitrary, both visible and/ or invisible conditions. The thesis conclusions enhancing the theoretical understanding of educational change, as well as the absence of relevant research in Cyprus, confirm the relevance and necessity of this research.