Σχεδιασμός και ανάπτυξη μαθησιακών περιβαλλόντων για τη ενίσχυση των δεξιοτήτων χρήσης του διαδικτύου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

Abstract

Οι σημερινοί φοιτητές πανεπιστημίου ανήκουν στη λεγόμενη Γενιά Z. Αυτή η γενιά γεννήθηκε κατά τη δεκαετία του 1990 και γνώρισε έναν κόσμο παγκόσμια συνδεδεμένο όπου το Διαδίκτυο ήταν πάντα διαθέσιμο. Ως αποτέλεσμα, η εν λόγω γενιά έχει ήδη χρησιμοποιήσει διάφορες ψηφιακές τεχνολογίες από πολύ νεαρή ηλικία και το Διαδίκτυο αποτελεί απρόσκοπτο κομμάτι της ζωής της. Παρόλο που η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών από την εν λόγω γενιά λαμβάνει χώρα εκτός τυπικών εκπαιδευτικών περιβαλλόντων, τέτοιου είδους τεχνολογίες αποτελούν, επίσης, ουσιαστικό μέρος της ακαδημαϊκής της ζωής. Τα τελευταία χρόνια, τα χαρακτηριστικά των ψηφιακών αυτόχθονων έχουν συγκεντρώσει το ενδιαφέρον της ερευνητικής κοινότητας μέσω ενός συνεχούς διαλόγου στη βιβλιογραφία ο οποίος είναι γνωστός με τον όρο «The Digital Natives Debate». Ο εν λόγω διάλογος, αφορά τη φύση των δεξιοτήτων χρήσης ψηφιακών μέσων και υπηρεσιών του Διαδικτύου που κατέχει η νέα γενιά και τους τρόπους με τους οποίους η μελέτη τέτοιου είδους δεξιοτήτων μπορεί να συμβάλει στην αναθεώρηση της εκπαιδευτικής πολιτικής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, οι απόψεις των ερευνητών φαίνεται πως δεν συγκλίνουν σε ό,τι αφορά το κατά πόσο η νέα γενιά ανθρώπων, η οποία είναι γνωστή και ως ψηφιακοί αυτόχθονες και η οποία έχει μεγαλώσει και κοινωνικοποιηθεί χρησιμοποιώντας το Διαδίκτυο, φέρει έναν επαρκή αριθμό δεξιοτήτων χρήσης του Διαδικτύου, οι οποίες μπορούν να μεταφερθούν στο ακαδημαϊκό και μετέπειτα στο εργασιακό περιβάλλον. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι νεότερες γενιές προσαρμόζονται σχετικά εύκολα στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών σε τεχνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, μπορούν εύκολα να εγγραφούν σε διαδικτυακές υπηρεσίες ή να κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά μιας πλατφόρμας. Ωστόσο, δεν ισχύει το ίδιο για δεξιότητες που σχετίζονται με τη χρήση ψηφιακού περιεχομένου, όπως η οργάνωση, διαχείριση, αξιολόγηση και επικοινωνία ψηφιακών πληροφοριών, η αποφυγή λογοκλοπής ή η δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου. Επιπλέον, παρατηρείται μία έλλειψη εμπειρικών μελετών που βασίζονται σε ένα συγκεκριμένο θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο που να αναφέρεται στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη μαθησιακών περιβαλλόντων για την ενίσχυση των δεξιοτήτων χρήσης του Διαδικτύου στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Με προσανατολισμό την εκπαίδευση των επόμενων δεκαετιών, στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης αναγνωρίζεται η αναγκαιότητα παροχής τεκμηριωμένων ερευνητικών αποτελεσμάτων, τα οποία θα ενισχύσουν τον παραπάνω διάλογο. Συγκεκριμένα, η παρούσα μελέτη αποτελεί μία πρώτη προσπάθεια ενημέρωσης της ερευνητικής κοινότητας, σε θεωρητικό και μεθοδολογικό επίπεδο, για τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη μαθησιακών περιβαλλόντων για την αποτελεσματική και παραγωγική χρήση του Διαδικτύου στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, εφαρμόστηκε η μεθοδολογία της έρευνας με βάση τον σχεδιασμό (Design-based research), για να διερευνηθεί εμπειρικά μια εκπαιδευτική παρέμβαση που είχε ως στόχο την ενίσχυση των δεξιοτήτων χρήσης του Διαδικτύου των προπτυχιακών φοιτητών και τη σύνδεση των εν λόγω δεξιοτήτων με την ακαδημαϊκή πρακτική. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω, συλλέχθηκαν ερευνητικά δεδομένα από τέσσερις πηγές: α) ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης των φοιτητών για τις δεξιότητές τους, β) δεδομένα που αφορούσαν τον σχεδιασμό των μαθησιακών περιβαλλόντων, γ) ερωτηματολόγιο με ανοιχτού τύπου ερωτήσεις για την καταγραφή των απόψεων των φοιτητών για τη μαθησιακή εμπειρία και δ) ημερολόγιο αναστοχασμού με δεδομένα από την παρατήρηση της κάθε συνάντησης. Η μέθοδος της τριγωνοποίησης χρησιμοποιήθηκε για τη σύγκριση των δεδομένων που προήλθαν από ποιοτική και ποσοτική ανάλυση προκειμένου να λάβουν χώρα ορθές ερμηνείες. Ο ερευνητικός σχεδιασμός περιλάμβανε τρεις φάσεις που υλοποιήθηκαν κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2017-2018 και 2018-2019. Κατά την προκαταρκτική φάση, καθορίστηκε το ερευνητικό πρόβλημα μέσα από τη μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας. Έπειτα, ακολούθησε η επιλογή του θεωρητικού πλαισίου για τις δεξιότητες χρήσης του Διαδικτύου και η στάθμιση του ερωτηματολογίου για τις δεξιότητες χρήσης του Διαδικτύου (Internet Skills Scale-ISS) για το πλαίσιο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Κύπρο. Κατά τη διάρκεια της φάσης ανάπτυξης ή δημιουργίας πρωτοτύπων, πραγματοποιήθηκε μια επαναληπτική διαδικασία σχεδιασμού με την υλοποίηση τριών ερευνητικών κύκλων. Τέλος, κατά τη φάση αξιολόγησης, πραγματοποιήθηκε αναστοχασμός και τελική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι δεξιότητες τεχνικού χαρακτήρα φαίνεται πως είτε έχουν κατακτηθεί είτε είναι πιο εύκολο να κατακτηθούν από τους φοιτητές. Ωστόσο, τα παρόμοια ποσοστά σε ένα εύρος απαντήσεων έδειξαν μία διαφοροποίηση στο επίπεδο των δεξιοτήτων που ήδη κατέχουν. Το παραπάνω γεγονός είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη στον διάλογο που αφορά τους «ψηφιακούς αυτόχθονες». Επιπλέον, γίνεται αναφορά σε πρόσθετες δεξιότητες που μπορούν να περιληφθούν στο ερωτηματολόγιο ISS. Επιπροσθέτως, οι γνώσεις και η εμπειρία που αποκτήθηκαν κατά την υλοποίηση και τη βελτίωση των κύκλων της έρευνας οδήγησαν στην ανάπτυξη ενός μοντέλου μάθησης με ανάπτυξη έργου για την ενίσχυση των δεξιοτήτων χρήσης του Διαδικτύου στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Το μοντέλο χρησιμοποιεί διαδικτυακά εργαλεία και πρακτικές που μπορούν να υποστηρίξουν την ακαδημαϊκή μελέτη. Τέλος, εξήχθησαν συμπεράσματα σχετικά με τις αρχές που μπορούν να καθοδηγήσουν το σχεδιασμό και την ανάπτυξη εποικοδομιστικών περιβαλλόντων μάθησης για εκπαιδευτικά προγράμματα ενίσχυσης των δεξιοτήτων χρήσης του Διαδικτύου σε προπτυχιακό επίπεδο. Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα δείχνουν σαφώς ότι η εκπαιδευτική μεθοδολογία και οι αρχές σχεδιασμού που προτείνονται μπορούν να επηρεάσουν θετικά την ανάπτυξη δεξιοτήτων χρήσης του Διαδικτύου και να υποστηρίξουν τη μάθηση σε ακαδημαϊκά περιβάλλοντα. Επίσης, γίνεται αναφορά σε προτάσεις για τη διεξαγωγή μελλοντικών ερευνών στο πεδίο.

Today's university students belong to the so-called Generation Z. This generation was born in the 1990s and has experienced a globally connected world where the Internet has always been available. As a result, this generation has already used various digital technologies from a very young age, and the Internet is a seamless part of its life. Although young people's use of digital technologies takes place outside formal education settings, such technologies are also an essential part of their academic lives. In recent years, the attributes of digital natives have attracted the interest of the research community through an ongoing dialogue known in the literature as "The Digital Natives Debate". This dialogue concerns the nature of the new generation's skills of using digital media and internet services and how such skills can contribute to policy reform in Higher Education. In particular, the researchers' views do not seem to converge on whether the new generation who have grown up and socialised using the Internet, also referred to as "digital natives", has a sufficient number of internet skills to be transferred to the academic and later to the work environment. According to literature, the younger generations adapt relatively easy to the use of digital technologies at a technical level. For example, they can easily subscribe to online services or understand a platform's features. However, this is not the case regarding the skills related to the use of digital content, such as organising, managing, evaluating, and communicating digital information, avoiding copyright, or creating digital content. Moreover, there is a lack of empirical studies based on a specific theoretical and methodological framework that refer to the design and development of learning environments to enhance internet skills in Higher Education. Looking towards the future of education in the following decades, this study recognises the need to provide substantiated research results to strengthen the above dialogue. In particular, this study presents the first attempt to inform, theoretically and methodologically, the research community of the design and development of learning environments for the effective and productive use of the Internet in Higher Education. Specifically, the study applied a design-based research methodology to empirically explore an instructional intervention that aimed to enhance undergraduate students' internet skills and support them for academic study. To achieve the above, research data were collected from four sources: a) self-assessment questionnaire of students’ internet skills, b) design materials for the learning environments, c) open-ended questionnaire to gather students' views about the learning experience and d) reflective journal including observational data from each session. The triangulation method was used to compare data derived from qualitative and quantitative analysis in order to obtain sound interpretations. The research design included three phases which run during the academic years 2017-2018 and 2018-2019. During the preliminary phase, the research problem was defined by studying the relevant literature. Next, the internet skills theoretical framework was selected, and the internet skills questionnaire (Internet Skills Scale) was validated for the context of Higher Education in Cyprus. During the development or prototyping phase, an iterative design process took place by implementing three research cycles. Lastly, during the assessment phase, a reflection on the results and a final assessment were conducted. The results showed that technical skills seemed to have either been acquired or were easier to acquire by students. However, similar percentages in a range of responses revealed differences in students' skills. The fact above confirms the heterogeneity of skills possessed by younger generations, and it is essential to be considered in the "digital natives" dialogue. Additional skills items that can be included in the Internet Skills Scale are also discussed. Furthermore, the experience and knowledge gained during the implementation and the refinement of the research cycles resulted in developing a project-based learning model to enhance students' internet skills in Higher Education. The model utilises internet tools and practices which can support academic study. Additionally, conclusions were drawn concerning the principles that can guide the design and development of constructivist learning environments of internet skills' education programs at an undergraduate level. To conclude, the results clearly show that the instructional methodology and the design principles proposed herein can positively impact the development of internet skills and support learning in academic settings. Implications for further research in the field are also discussed.