Αρρενωπότητες και Θηλυκότητες στην εφηβεία: η προβολή του εαυτού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο ρόλος της εκπαίδευσης

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή μελετά τον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται ο έμφυλος εφηβικός εαυτός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media), τις αλληλεπιδράσεις, τις πρακτικές (όπως οι selfies και το sexting), αλλά και τις ερμηνείες σε online επικοινωνίες. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα μελετά: α) τον τρόπο έκφρασης της σεξουαλικότητας και των έμφυλων σχέσεων των εφήβων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και την ευρύτερη κοινωνική τους ζωή, β) τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να απορρέουν από τις πρακτικές που επιλέγονται από τους εφήβους και γ) τον ρόλο του σχολείου σχετικά με την ψηφιακή σεξουαλική εκπαίδευση των εφήβων. Ο θεωρητικός φακός για την προσέγγιση και την ερμηνεία αυτών των φαινομένων είναι η φεμινιστική θεωρία σχετικά με έμφυλες αναπαραστάσεις, πολλαπλές εκφάνσεις αρρενωπότητας και θηλυκότητας, καθώς και ζητήματα σεξισμού και αντικειμενοποίησης. Για τη διερεύνηση του φαινομένου χρησιμοποιήθηκαν ποιοτικές μέθοδοι έρευνας και πιο συγκεκριμένα, η εθνογραφική προσέγγιση, έτσι ώστε να μελετηθεί ο τρόπος με τον οποίο οι έφηβοι - αγόρια και κορίτσια 15 έως 18 ετών, από διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά στρώματα - προβάλλουν τον εαυτό τους και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές τεχνικές συλλογής δεδομένων, όπως επιτόπιες παρατηρήσεις, ημι-δομημένες συνεντεύξεις με μαθητές και μαθήτριες, ημι-δομημένες συνεντεύξεις με εκπαιδευτικούς, ομάδες εστίασης με μέλη της Κυπριακής Παιδοβουλής και με εμπειρογνώμονες, δεδομένα από την Αστυνομία Κύπρου, αλλά και βιωματικά εργαστήρια. Σε ένα πλαίσιο, όπου οι έμφυλες προβολές και αναπαραστάσεις ισορροπούν μεταξύ της σεξουαλικής απελευθέρωσης και της αντικειμενοποίησης, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έρχεται να λειτουργήσει ως καταλύτης στην ανάπτυξη αυτών των δυναμικών. Τα κορίτσια τοποθετούνται σε μια διαρκή προσπάθεια ισορροπίας μεταξύ του «ήσυχου» και του «άτακτου» κοριτσιού που δύναται να τις επικυρώσει ή να τις στιγματίσει. Τα αγόρια, από την άλλη, επιτελούν μια ηγεμονική μορφή αρρενωπότητας μέσα από την οικονομία του sexting, όπου η κατοχή, κατανάλωση και διαρροή των σεξουαλικοποιημένων εικόνων των κοριτσιών ανεβάζει το κοινωνικό τους κεφάλαιο. Έτσι, ο τρόπος με τον οποίο επιτελούνται οι αρρενωπότητες και οι θηλυκότητες σε αυτή την (διαδικτυακή) πραγματικότητα, δημιουργεί ένα ρευστό πεδίο δόμησης και αναδόμησης του έμφυλου και σεξουαλικού εαυτού, που φαίνεται να λειτουργεί διαφορετικά για τα αγόρια και τα κορίτσια, ενώ καθορίζεται από τις υπάρχουσες κοινωνικές και ιστορικά φορτισμένες συνθήκες.

This dissertation analyzes the way in which teenagers’ use of social media, their online interactions (for example, selfies and sexting) constitute gendered practices. More specifically the research aims to: a) examine how teens’ sexuality and gender is negotiated through social media and in their everyday lives, b) investigate the possible risks involved in these practices, and c) assess the role of education in digital sexuality education. The theoretical lens of this dissertation is feminist theory on representations of gender, masculinity and femininity as well as issues of sexism and objectification. The main methodological approach in this dissertation is the use of qualitative methods within an ethnographic framework that focuses on how boys and girls 15-18 years old, from different socioeconomic backgrounds, project themselves online and interact with each other. More specifically, the following data collection methods were used: semi-structured interviews with students, semi-structured interviews with teachers, focus groups with members of the Cyprus Youth Parliament, focus groups with experts, data from the Cyprus Police and workshops with students. The dissertation demonstrates how in the current cultural context where self-projection is central, teens’ use of social media is a catalyst in issues of sexual liberation and objectification. Girls are forced to balance between the good girl and the naughty girl in a struggle to be validated and avoid stigmatization. On the other hand, boys perform a type of hegemonic masculinity through the economy of sexting where the possession, consumption and sharing of girls’ sexualized images adds to their social capital. The dissertation argues that teens’ performance of masculinity and femininity in this (digital) reality, constitutes a fluid domain of constructing and gendered and sexual self, which functions differently for boys and girls while being determined by dominant social and historical conditions.