Γενεαλογία της εκπαίδευσης στην κεντρική φυλακή Λευκωσίας 1946-1971: αναλυτικό πρόγραμμα για «δύστυχες υπάρξεις»

Abstract

Η παρούσα πραγματεία επικεντρώνεται στη μελέτη των θεσμών της εκπαίδευσης και της φυλακής στην Κύπρο ως νεωτερικά εγκαθιδρυμένων πολύπλοκων πλαισίων με βαθιές ρίζες στο παρελθόν. Η αναζήτηση της καταγωγής του εκπαιδευτικού σχήματος της Κεντρικής Φυλακής πραγματώθηκε μέσα από τη διερεύνηση των σχέσεων εξουσίας που συγκροτούσαν το υποκείμενο (κρατούμενο αλλά και δάσκαλο) κάθε φορά, συμβάλλοντας παράλληλα στην άμβλυνση ενός ιστοριογραφικού κενού με την επικέντρωση στην ιστορία συγκεκριμένων, τοπικών και τοποθετημένων ΑΠ όπως αυτό που διαμορφώθηκε στο πλαίσιο της παρεχόμενης εκπαίδευσης στην Κεντρική Φυλακή. Η υιοθέτηση της γενεαλογικής προσέγγισης για τη μελέτη και την ανάλυση της εκπαίδευσης στην έγκλειστη εκδοχή της ανέδειξε συνέχειες και ασυνέχειες, για την υπό μελέτη περίοδο (1946 - 1971). Μέσα από τα διαθέσιμα κείμενα που συγκεντρώθηκαν από το Κρατικό Αρχείο Κύπρου και τις πρακτικές ποικίλων κοινωνικών δρώντων, η εκπαίδευση στην Κεντρική Φυλακή Κύπρου φαίνεται να διαμορφώθηκε μεταξύ τριών υπο-περιόδων που προέκυψαν με βάση τις επιχειρούμενες αναθεωρήσεις του θεσμού σε συνάρτηση με το ευρύτερο εκπαιδευτικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο. Η πρώτη αφορά στο διάστημα (1946 - 1956) και τις διεργασίες αναθεώρησης που είχαν ως αποτέλεσμα το 1948 τη μετάβαση σε ένα περισσότερο νεωτερικά προσανατολισμένο κοσμικών προδιαγραφών εκπαιδευτικό σχήμα. Η δεύτερη (1955-1958) συνυφασμένη με την έναρξη του αντιαποικιακού αγώνα της ΕΟΚΑ και την ανάδυση της τάξης των Νεαρών Κρατουμένων στην Κεντρική Φυλακή είναι συνδεδεμένη με την εισαγωγή ενός νέου σχήματος εκπαίδευσης το 1955 και ενός δευτεροβάθμιου, εθνικά ουδέτερου ΑΠ που σε διάστημα μόλις πέντε χρόνων αναθεωρήθηκε τρεις φορές σε μια προσπάθεια συγκρότησης των νεαρών ως νέων υποκειμένων. Τέλος, κατά τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας (1959-1971) η παρεχόμενη εκπαίδευση και το ΑΠ αναθεωρήθηκε εκ νέου για νεαρούς και ενήλικες, που αυτή την περίοδο έγιναν παράλληλα ορατοί, και επαναπλαισιώθηκε σε συνάρτηση το αναμορφωτικό ιδεώδες που κυριαρχούσε στο ποινικό πεδίο. Η γενεαλογική φουκωϊκή ανάλυση του αρχειακού υλικού και η αξιοποίηση των εννοιών, της πειθαρχίας, της ψυχής, της εξουσίας/γνώσης, του υποκειμένου και της υποκειμενοποίησης ως αναλυτικών εργαλείων ανέδειξαν επιπλέον διεργασίες και δυναμικές που συντέλεσαν στη διαμόρφωση του θεσμού της εκπαίδευσης. Από μια τέτοια θεωρητική σκοπιά, μεταξύ των δύο υπό εξέταση θεσμών αναγνωρίζεται, μια πειθαρχικά υπαγορευόμενη συγγένεια που αποδίδεται στην ηθικοποίηση ως σημείο της θεσμικής τομής για τους κρατούμενους και τους μαθητές- κρατούμενους. Όσον αφορά την παρεχόμενη γνώση αυτή εκλαμβάνεται ως συνάρτηση σχέσεων εξουσίας μεταξύ κοινωνικών δρώντων και ερμηνεύεται ως μηχανισμός διακυβέρνησης που συνεχίζει να αποσκοπεί στην πειθαρχία και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα των κρατουμένων, έστω και ως νέων υποκειμένων. Το αναλυτικό πρόγραμμα προσεγγίζεται με τη σειρά του ως μια από τις διαθέσιμες πειθαρχικές τεχνικές που είχε ως απώτερο σκοπό να καθυποτάξει τα άτομα εντός ενός πεδίου σχέσεων γνώσης/εξουσίας όπως αυτό της φυλακής. Παράλληλα, η σύνδεση των εν λόγω περιόδων με το πλαίσιο της ανάδυσής τους καθιστά ορατότερη την υβριδική φύση των τρόπων ετερο - υποκειμενοποίησης και αυτό - υποκειμενοποίησης των κρατουμένων-μαθητών και των δασκάλων ως ιδανικών υποκειμένων αιτιολογώντας έτσι και την υβριδικότητα των διαμορφούμενων λογικών πρωτοβάθμιας ως στοιχειώδους εκπαίδευσης, δευτεροβάθμιας ως ακαδημαϊκής και τεχνικής ως πρακτικής εκπαίδευσης μέσα από έντονες εντάσεις, συνέχειες και μετατοπίσεις στην εκπαίδευση των φυλακών.

This thesis focuses on the study of the institutions of education and prison in Cyprus as modern complex frameworks with deep roots in the past. Looking for the origins of the educational scheme in the Cyprus Central Prison the power relations through the formation of subject (prisoner and teacher) became visible while contributing to the mitigation of a historiographical gap by focusing on the history of specific, local, and situated curriculum as it emerged with the education provided in the Central Prison. The adoption of a genealogical approach to the study and analysis of education in its incarcerated version highlighted continuities and discontinuities for the period under study (1946-1971). Through the available archival material from the Cyprus State Archives and the practices of various social actors, education in the Central Prison of Cyprus seems to have been formed between three sub-periods that emerged based on the attempted revisions of the institution in relation to the wider educational and socio-political context. The first concerns the period (1946-1956) and the revision processes that resulted in 1948 in the transition to a more modern-oriented secular educational system. The second (1955-1958) intertwined with the beginning of EOKA's anti-colonial struggle and the emergence of the Young Prisoners class in the Central Prison is linked to the introduction of a new education scheme in 1955 and a secondary, nationally neutral curriculum that was revised three times in just five years, in an attempt to form the young prisoners as new subjects. Finally, in the first years of independence (1959-1971), the provided education and the curriculum were revised again for young people and adults, who in this period became visible at the same time and were re-framed in line with the ideal of reformation that dominated the penal field. The genealogical Foucauldian analysis of the archival material and the use of the concepts discipline, psyche, power/knowledge, subject and subjectification as analytical tools highlighted processes and dynamics that contributed to the formation of the institution of education. From such a theoretical perspective, between the two institutions under consideration, a disciplinarily dictated affinity is recognized, attributed to moralization as a point of institutional intersection for prisoners and student-prisoners. As far as the knowledge provided is concerned, it is understood as a function of power relations between social actors and is interpreted as a mechanism of governance that continues to discipline and shape the character of prisoners, even as new subjects. The curriculum is in turn approached as one of the available disciplinary techniques that had the aim of subjugating individuals within a field of knowledge/power relations such as that of the prison. At the same time, the connection between these periods and the context of their interrogation makes visible the hybrid nature of the modes of subjection and subjectivation of student prisoners and teachers as ideal subjects, thus justifying the hybridity of the formative logics of primary to elementary education, secondary as academic and technical as practical education through intense tensions, continuities and shifts in prison education.