Ιστορία και διδακτική της από τη σκοπιά της αποαποικιακής θεπερίπτωση των κυπριακών σχολικών εγχειριδίων ιστορίας της ύστερης περιόδου Βρετανικής αποικιοκρατίας

Abstract

Η παρούσα διατριβή προβληματοποιεί τoν λόγο της πολυπολιτισμικότητας όπως αυτός διαπλέκεται με μια ευρωκεντρική παρουσίαση της ιστορίας και της διδακτικής της. Εξετάζει πως αφηγήματα πολυπολιτισμικής ιστορίας που συγκροτούται από ηγεμονικά σημείο ‘μηδενικής προοπτικής’ διεκδικώντας οικουμενική θεσιακότητα, λειτουργούν αποκαταστατικά για τον ευρωκεντρικό κατακτητικό αποικιοκρατισμό. Η κριτική της θεσιακότητας και των τροπισμών της πολυπολιτισμικής ιστορίας θεμελιώνεται στην μετααποικιακή και την αποαποικιακή θεωρία. Η διατριβή διαρθρώνεται σε δύο συγγραφικά επίπεδα. Στο πρώτο μέρος αναλύονται οι προαναφερθείσες θεωρίες και στο δεύτερο μέρος γίνεται ανάλυση λόγου σε δείγμα σχολικών εγχειριδίων ιστορίας πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που παρήχθησαν κατά τη περίοδο της Βρετανικής Αποικιοκρατίας, μετά το 1933. Έναντι της πολυπρισματική προσέγγισης στη διδακτική της ιστορίας του Συμβουλίου της Ευρώπης, αναμοχλεύοντας την κριτική του οριενταλισμού του άπατρι Edward Said, συζητείται η μετααποικιακή κριτική και τα όριά της. Ασκώντας κριτική σε μετααποικιακές πολυπολιτισμικές διδακτικές, συζητείται πως η Wendy Brown αναλύει την συνάρθρωση της εργαλειοποίησης της ιστορίας για προώθηση ανεκτικότητας με πολιτικές διακυβέρνησης και κατασκευής νέων εθνικών, μεταφυλετικών και πεπολιτισμένων, υποκειμένων. Η κριτική της Brown μας επιστρέφει στον διανοητή Franz Fanon που εν τέλει διαχωρίζει τον μετααποικιακό διανοούμενο που εμπλέκεται στη διαδικασία της αποαποικιοποίησης από τον μετααποικιακό διανοούμενο που λειτουργεί εντός του αυτοκρατορικού συστήματος εξουσίας/γνώσης. Στη συνέχεια, εντάσσεται στο ερευνητικό πεδίο της διατριβής ο Αργεντίνος Walter Mignolo που με την αποαποικιακή του σκέψη θέτει το ζήτημα μιας επιθετικότερης αντι - αποικιακής αναδόμησης της διδακτικής της ιστορίας, απαλλάσσοντάς την από αυτοκρατορικά φίλτρα και matrixes εξουσίας.. H έννοια του «αποικιακού matrix» του Mignolo επεξηγείται περαιτέρω μέσα από όρους βιοπολιτικής νεκροπολιτικής και αποικιακής αρχαιολογίας. Στην ανασκόπηση της πολιτικής οικονομία της αρχαιολογικής ανασκαφής σε αποικιακά εδάφη, η νεωτερική εποχή των νεο - αυτοκρατορικών ανασκαφών των δυτικών πανεπιστημίων του Yannis Hamilakis διασταυρώνεται με την κυπριακή περίπτωση νεο - αυτοκρατορισμού, την εφεύρεση των Ετεοκύπριων, όπως αναλύεται από τον Michael Given. Η εφεύρεση αυτή συνεχίζεται, όπως αναλύεται στη διατριβή, μέχρι την επανεφεύρεσή τους από τους Κύπριους διανοούμενους του νέου ανεξάρτητου δικοινοτικού κράτους και τη θεωρητική τους διαμάχη με το ελληνοκεντρικό ρεύμα που προϋπήρχε στο θρησκειοκεντρικό εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου. Μέσα από μια κριτική ανάλυση λόγου των αποικιακών εγχειριδίων ιστορίας της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, χαρτογραφούνται αυτοκρατορικοί τροπισμοί τόπου και και χρονικότητας αλλά και η αποικιακή μήτρας διακυβέρνησης και αρχαιολογίας της παραγωγής γνώσης που εμπεδώνει αυτούς τους τροπισμούς και ταυτόχρονα εμπεδώνεται από αυτούς. Οι άξονες αποαποικιακής ανάλυσης της διατριβής έχουν αφετηρία τροπισμούς της Αυτοκρατορίας που αναπτύσσονται από τον David Spurr. Οι τροπισμοί που υιοθετούνται διευρύνονται, δοκιμάζονται και καλιμπράρονται μέσα στα αναπαραστασιακά και αφηγηματικά εργαστήρια περιηγητικών ταξιδιών ‘εξερευνητών στην Κύπρο’ όπως ο Samuel Baker αλλά και μαθησιακών φανταστικών ταξιδιών για παιδιά της Αυτοκρατορίας μέσα από πρώιμα αγγλόφωνα εγχειρίδια για τον ‘Κόσμο μας’. Οι άξονες αποαποικιακής ανάλυσης ξεδιπλώνουν τους τρόπους με τους οποίους ο Αυτοκρατορικός λόγος κανονικοποιείται στην ιστορική αφήγηση των κυπριακών εγχειριδίων εκφεύγοντας ουσιαστικής κριτικής και ταυτόχρονα προκαλώντας δόσεις, μετααποικιακής μελαγχολίας. Αν έφτασε η εποχή για περισσότερο Mignolo στην διδακτική της ιστορίας, κάτω και από το συγκείμενο έξαρσης του πολέμου και της ρητορικής κατά της μετανάστευσης, είναι το ερώτημα και η απορία που διανοίγει η διατριβή για τον αναγνώστη στο καταληκτικό κεφάλαιο.

The doctoral thesis problematizes how the discourse of multiculturalism is intertwined with a Eurocentric presentation of history and history teaching. The thesis examines how narratives of multicultural history, constituted from a hegemonic point of ‘zero perspective’ and claiming universal positionality, operate redemptively for Eurocentric colonialism. The critique of the discursive positionality and tropisms of multicultural history is grounded in postcolonial and decolonial theory. The thesis is structured in two writing levels/parts. The first one analyzes the aforementioned theories and the second presents the theory, discourse analysis methodology and the analysis of cypriot school history textbooks produced during the late period of British Colonialism, after 1933. Against the Council of Europe’s multiperspectival theory and methodology for the teaching of history and while engaging with Edward Said’s critique of Orientalism, postcolonial theory is introduced and its critical project but also its limitations are discussed. Postcolonial multicultural approaches to the teaching of history are problematized from the perspective of Wendy Brown’s critique of history’s instrumentalization as a means for producing and governing postimperial, postracial and postracist subjects. Brown’s critique takes us back to Franz Fanon who ultimately distinguishes between the postcolonial intellectual who engages in the process of decolonization from the postcolonial intellectual who operates within the imperial system of power/knowledge. The thesis engages with the work of Walter Mignolo, exploring how his decolonial approach to thought inaugurates a more aggressive anti-colonial reconstruction of the teaching of history, cutting it off from the colonial matrix of power. Mignolo’s concept of the colonial matrix is further elaborated in terms of biopoliticcs, necropolitics and colonial archaeology. Yannis Hamilakis’ political economy of colonial archaeology is connected to Michael Given’s genealogy of the invention of Eteocypriots in order to investigate how the imperial discovery/invention of the natives’ past operates as a form of governmentality of nativist identity building and subjectification/subjection of colonial subjects. This invention is redeployed within the terms of a colonial epistemology, as argued in the thesis, by Cypriot intellectuals of the new independent bi-communal state in their theoretical dispute against the Greek-centric religious-centric educational system of Cyprus. Through a critical discourse analysis of colonial Cypriot Primary Education history textbooks, imperial tropes of place and temporality are mapped and exposed, while also addressing how the colonial matrix of governance and the archeology of knowledge production embed and are embedded in these tropes. The axes of decolonial analysis of the thesis have as their starting point tropes of Empire developed by David Spurr. The tropes adopted are further expanded, tested and calibrated within two laboratories of colonial pastoral power: early colonial explorers’ travel narratives on Cyprus and imaginary journeys of learning for children of the Empire through early Englishlanguage textbooks for ‘Our World’. Along and around the axes of decolonial analysis, the last two chapters investigate how Imperial discourse and interpellation of colonial student subjects is enacted and normalized in the Cypriot colonial textbooks, disavowing critique of colonial power and, at the same time, impregnating the colonial and post-independence subjects with the kind of postcolonial melancholy articulated by Paul Gilroy. Whether the time has come for more Mignolo in the teaching of history in an epoch of escalating wars and anti-immigration securitization, is the aporia and the question that the thesis opens up for the reader in the concluding chapter.