Ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική και ιστορίες ζωής εκπαιδευτικών: διερευνώντας την περίπτωση του προγράμματος Erasmus

Abstract

Η παρούσα διατριβή διερευνά το πώς εκπαιδευτικοί δημοτικής εκπαίδευσης συγκροτούνται ως επαγγελματικά υποκείμενα μέσα από αφηγήσεις της συνολικής προσωπικής και επαγγελματικής τους πορείας και ειδικότερα όταν αφηγούνται εμπειρίες συμμετοχών τους στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Erasmus. Εξετάζοντας πώς οι εμπειρίες αυτές συμμετείχαν στην προσωπική και επαγγελματική πορεία που αφηγήθηκαν οι εκπαιδευτικοί εξιστορώντας τη ζωή τους, επιχειρήθηκε η ανίχνευση της συγκρότησής τους ως υποκειμένων μέσω και εν μέσω «λόγων» και πρακτικών λόγου που παράγονται σε ποικίλα πλαίσια: προσωπικά, τοπικά (σχολικά και θεσμικά) και ευρύτερα (ευρωπαϊκά και κοινωνικοπολιτικά). Παράλληλα, ανιχνεύεται στις αφηγήσεις τους το πώς οι ίδιοι/ες πραγματώνουν τη συγκεκριμένη πολιτική αναπλαισιώνοντάς την τοπικά στον καθημερινό τους βίο. Η έρευνα θεμελιώνεται στη φουκωική θεώρηση της υποκειμενοποίησης, με την οποία η συγκρότηση των εκπαιδευτικών ως υποκειμένων αποτελεί μια δυναμική, ασταθή και διαρκώς «παραγώμενη» διαδικασία, βαθιά συνυφασμένη με τις ευρύτερες δυνάμεις εξουσίας/γνώσης και λόγου, οι οποίες στην παρούσα έρευνα εντοπίζονται στο Πρόγραμμα Erasmus ως περίπτωση ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής. Προκειμένου να διερευνηθεί εις βάθος και στο πλαίσιο του ευρύτερου τους βίου μια τέτοια διασύνδεση, αξιοποιήθηκαν βιογραφικές μέθοδοι γενικότερα και η έρευνα ιστοριών ζωής εις βάθος (life histories) εκπαιδευτικών ειδικότερα. Η βασική συλλογή δεδομένων έγινε μέσω δύο βιογραφικών αφηγηματικών συνεντεύξεων μακράς διάρκειας με οχτώ εκπαιδευτικούς που εργάζονταν σε δημόσια δημοτικά σχολεία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τα δεδομένα αυτά πλαισιώθηκαν με αντικείμενα που ζητήθηκε από τους/τις εκπαιδευτικοί να φέρουν και που σχετίζονταν με εμπειρίες από τα παιδικά-μαθητικά τους χρόνια και με συμμετοχές τους στο Erasmus, με ιστορική γραμμή κομβικών σημείων από την πορεία ζωής τους, καθώς και με σχετικές σημειώσεις πεδίου και αναστοχαστικό ημερολόγιο που τηρούσα ως ερευνητής. Για τους σκοπούς της ανάλυσης και ερμηνείας όλων των δεδομένων συνδυάστηκαν μέθοδοι «ανάλυσης λόγου», «θεματικής ανάλυση» και «ανάλυσης περιεχομένου». Η κωδικοποίηση και ανάλυση των δεδομένων οδήγησε στην ανάπτυξη ατομικών βιογραφικών κειμένων των οκτώ εκπαιδευτικών, προκειμένου να αναδειχθούν επαναλαμβανόμενες θεματικές εντός κάθε ιστορίας ζωής, καθώς και μεταξύ των ιστοριών ζωής σε μετα-ανάλυση που ακολούθησε. Η διερεύνηση του θέματος μέσα από τις ιστορίες ζωής σε βάθος των εκπαιδευτικών ανέδειξε, μεταξύ άλλων, λόγους μέσω και εν μέσων των οποίων συγκροτούνται ως ιδανικά ερασμιακά υποκείμενα, δηλαδή ως συγκεκριμένου τύπου επαγγελματίες που συμμετέχουν στο Erasmus με θετική συνάρθρωση της επαγγελματικής και προσωπικής τους ζωής. Γενικότερα, οι εκπαιδευτικοί αναδύθηκαν μέσω και μέσα στις αφηγήσεις τους ως υποκείμενα που είναι διαρκώς συγκροτούμενα μέσω εμπειριών, βιωμάτων, περιστατικών, καταστάσεων και προσώπων που συνάντησαν κατά την πορεία ζωής τους, προσωπική και επαγγελματική, εντός ρευστών τοπικών και ευρύτερων πλαισίων που πηγάζουν από συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Η πορεία τους αυτή έτυχε αφήγησης, ώστε να ανιχνευθεί η συγκρότηση αυτή από τα παιδικά-μαθητικά τους χρόνια, κατά τις σπουδές τους ως εκπαιδευτικοί, με την εισδοχή και άσκηση του επαγγέλματος και, τέλος, με τις συμμετοχές τους στο Erasmus, οι οποίες πραγματώνονταν από κάποιο χρονικό σημείο και μετά, εντός της επαγγελματικής τους πορείας. Υποστηρίζεται ότι το «ερασμιακό υποκείμενο» συγκροτείται ως να επιζητεί να αναπτύσσεται διαρκώς επαγγελματικά και προσωπικά · ως να βιώνει την προσωπική και επαγγελματική του ζωή ως κυρίως θετικά αλληλοτροφοδοτούμενες · ως να ασκεί διευρυμένο (προς τα παιδιά και συναδέλφους/ισσες), διοικητικό και δια-εθνικό επαγγελματισμό · ως να διεκδικεί συγκεκριμένου τύπου αυτονομία για την «παραγωγή» αναλυτικού προγράμματος με, κυρίως, διαθεματικό, ψηφιακό-τεχνολογικό και διαπολιτισμικό περιεχόμενο · και ως «ανθεκτικό» υποκείμενο που, παρά τις εκάστοτε περιοριστικές συνθήκες, επιμένει και συμμετέχει σταθερά στο Πρόγραμμα εντοπίζοντας ή δημιουργώντας διευκολυντικές συνθήκες. Παράλληλα, το ερασμιακό υποκείμενο αναπλαισιώνει ευέλικτα το Πρόγραμμα ακόμα και όταν τυγχάνει αφήγησης ως ασύμβατο με συγκεκριμένες συνθήκες του τοπικού-προσωπικού, τοπικού-σχολικού και τοπικού-θεσμικού πλαισίου. Συμπερασματικά, υποστηρίζεται ότι η συγκρότηση των εκπαιδευτικών ως ερασμιακών υποκειμένων διαφαινόταν καθόλη την πορεία ζωής τους μέσω συγκεκριμένων λόγων αναγνωρισιμότητας και διακρισιμότητας, ενώ βρίσκεται σε μια πορεία που δεν φαίνεται να μπορεί να ολοκληρωθεί, καθότι οι συνθήκες είναι ρευστές και οι εκπαιδευτικοί τυγχάνουν διαρκούς επανασυγκρότησης.

This thesis explores how primary school teachers are constituted as professional subjects through narrations of their whole personal and professional lives and especially when they narrate their experiences of participation in the Erasmus European Program. Examining how these experiences were involved in the personal and professional paths that the teachers narrated when recounting their lives, an attempt was made to trace their constitution as subjects with/through discourses and discursive practices produced in a variety of contexts, personal, local (school and institutional) and broader (European and socio-political). At the same time, it was traced in their narratives how they enact this particular policy by recontextualizing it locally in their daily life. The research is grounded in the Foucauldian view of subjectification, whereby the constitution of teachers as subjects is a dynamic, unstable, and constantly 'produced' process, deeply interweaved in the wider forces of power/knowledge and discourse, which, in this study, are materialised in the Erasmus Program as a case of European education policy. In order to investigate in depth and in the context of their wider lives such an interconnection, the biographical method in general and teacher life history research in particular were used. The main data collection was conducted through two long, biographical interviews with eight e teachers working in public primary schools in the Republic of Cyprus. This data was framed by artefacts teachers were asked to bring and which related to experiences from their childhood-student years and to their Erasmus participations; by historical timelines which teachers filled in with pivotal points from their life course; as well as by the relevant field notes and reflective diary I kept as a researcher. For the purposes of analyzing and interpreting all data, 'discourse analysis', 'thematic analysis' and 'content analysis’ methods were combined. The coding and analysis of the data led to the development of individual biographical texts for each of the eight teachers, in order to highlight recurring themes within each life history, as well as across all life histories in the meta-analysis that followed. The investigation of the topic through the teachers’ life histories highlighted, among other things, discourses through and amidst which they are constituted as ideal ‘erasmian’ subjects, i.e. as specific type of professionals who participate in Erasmus with a positive interconnection of their professional and personal lives. Teachers overall emerged through and in their narratives as subjects that are constantly constituted through events, experiences, incidents, situations, and persons they encountered during their life course, personal and professional, within fluid local and wider contexts that emanate from a specific space and time. This life course was narrated in the study so that their constitution could be traced from their childhood-student years; during their studies as teachers; at their induction and practice of the profession and, finally, at their Erasmus participations when these occurred, which were enacted from a certain point in their career onwards. It is argued that the ‘erasmian subject’ is constituted as one seeking to constantly develop professionally and personally; as experiencing their personal and professional life positively and mutually enriching; as exercising extended (towards children and colleagues), administrative and transnational professionalism · as claiming a certain type of autonomy for curriculum-making with, mainly, interdisciplinary, digital-technological and intercultural content; and as a "resilient" subject who, despite constraining conditions at any given time, persists and s steadily participates in the Program by locating or creating enabling conditions. At the same time, this ‘erasmian subject’ flexibly recontextualised the Program, even when it is narrated as incompatible with specific conditions of the local-personal, local-school, and local-institutional context. In conclusion, it is argued that the constitution of teachers as ‘erasmian subjects’ was traceable throughout their life course through specific discourses of recognisability and exceptionalism, while it is always ongoing and impossible to be complete, since conditions are fluid and teachers are constantly reconstituted.