Γραμματισμοί των μαθηματικών μέσω διερευνητικής μάθησης : έρευνα δράσης στη ΣΤ' τάξη δημοτικού σχολείου της Κύπρου

Abstract

Η παρούσα διατριβή, με τίτλο «Γραμματισμοί των Μαθηματικών μέσω Διερευνητικής Μάθησης: Έρευνα Δράσης στη Στ′ Τάξη Δημοτικού Σχολείου της Κύπρου», σκοπεύει στη διερεύνηση και την ανάδειξη γραμματισμών στο γνωστικό αντικείμενο των Μαθηματικών. Μέσω έρευνας δράσης και διερευνητικής μάθησης, αναπτύσσει διδακτικές εφαρμογές σε μαθηματικές διδασκαλίες σε τρία τμήματα Στ′ τάξης δημοτικού σχολείου της κυπριακής εκπαίδευσης και εξετάζει ερευνητικά ερωτήματα σχετικά με την πραγμάτωση πρακτικών γραμματισμού, τους Λόγους που αναδύονται και τις ταυτότητες εκπαιδευτικών που ενεργοποιούνται. Η διατριβή αντλεί θεωρητικά στοιχεία από τις Νέες Σπουδές Γραμματισμού και, γενικότερα, τοποθετείται σε μία κοινωνικοπολιτισμική προοπτική στην έρευνα στον γραμματισμό. Σημαντικές για την έρευνα είναι έννοιες όπως οι πρακτικές γραμματισμού, ο Λόγος και η ταυτότητα, και ο τρόπος με τον οποίο αυτές ενσωματώνονται σε συγκεκριμένες προσεγγίσεις στον Γραμματισμό των Γνωστικών Αντικειμένων και, ειδικότερα στον Γραμματισμό των Μαθηματικών. Προσεγγίσεις όπως η γνωστική, η γλωσσική, η κοινωνικοπολιτισμική, η επιστημολογική και η κριτική, ταξινομούνται και αξιοποιούνται τόσο στον παιδαγωγικό όσο και τον ερευνητικό σχεδιασμό της έρευνας. Μεθοδολογικά, η διατριβή στηρίζεται σε έρευνα δράσης με τρεις εκπαιδευτικούς Στ′ τάξης, οι οποίες, μέσα από συνεχείς διαδικασίες αναστοχασμού και συνεργασίας με τον ερευνητή, σχεδίασαν και εκπόνησαν κύκλους διερευνητικής μάθησης, με στόχο την ενσωμάτωση γραμματισμών των Μαθηματικών. Η συλλογή δεδομένων περιλάμβανε εθνογραφικές παρατηρήσεις, συνεντεύξεις και άτυπες συζητήσεις με τις εκπαιδευτικούς, και ομαδικές συνεντεύξεις με μαθητές/μαθήτριες, ενώ επιπλέον πηγές δεδομένων αποτέλεσαν τεκμήρια από τις διδασκαλίες. Για τη συλλογή και την ανάλυση δεδομένων, αναπτύχθηκε θεωρητικό-αναλυτικό μοντέλο, το οποίο συνδυάζει στοιχεία από μοντέλα μελέτης πρακτικών γραμματισμού και ανάλυσης σχολικού λόγου. Το προτεινόμενο μοντέλο συνεισέφερε στη διασύνδεση της ανάλυσης πρακτικών γραμματισμού στις μαθηματικές διδασκαλίες με το θεωρητικό υπόβαθρο της διατριβής. Τα αποτελέσματα της έρευνας οργανώνονται στους δύο διερευνητικούς κύκλους στους οποίους αναπτύχθηκε η έρευνα δράσης, ενώ προηγουμένως περιγράφεται, συνοπτικά, πώς πραγματώνονταν οι μαθηματικές διδασκαλίες, πριν την διδακτική παρέμβαση που εφαρμόστηκε ως μέρος της ερευνητικής διαδικασίας. Ακολούθως, παρουσιάζονται, ως διδακτικά κειμενικά είδη, οι πρακτικές γραμματισμού των διερευνητικών σταδίων (καθορισμός προβληματισμού, εντοπισμός και ανάλυση πηγών/κειμένων, δημιουργική σύνθεση επιχειρημάτων και αποδείξεων, κριτική αξιολόγηση και αναθεώρηση, κοινοποίηση, δημοσιοποίηση και δράση) των δύο διδακτικών μακροκειμένων-διερευνητικών κύκλων. Η έρευνα καταλήγει σε συμπεράσματα, που αφορούν στα κείμενα/την κειμενικότητα, τις πρακτικές γραμματισμού, τους Λόγους και τις ταυτότητες εκπαιδευτικών και μαθητών/μαθητριών. Ειδικότερα, φαίνεται ότι εκπαιδευτικοί και μαθητές/μαθήτριες διεύρυναν την εννοιολόγησή τους για τα κείμενα και την κειμενικότητα, μετατοπιζόμενοι/ες προς την πλαισιωμένη αξιοποίηση ποικιλίας τύπων και ειδών κειμένων του κοινωνικού χώρου. Επίσης, διαπιστώνεται πολυπλοκότητα στην πραγμάτωση συμβάντων και πρακτικών γραμματισμού, αναδεικνύοντας μείξη συναφών προσεγγίσεων των γραμματισμών των γνωστικών αντικειμένων. Η έρευνα ανιχνεύει ακόμη μετατοπίσεις και αναπλαισιώσεις στους Λόγους για τα Μαθηματικά και τη διδασκαλία, παρά τη μερική αναπαραγωγή ισχυόντων Λόγων. Τέλος, ενεργοποιούνται ταυτοτικές πραγματώσεις προοδευτικού τύπου, με τις εκπαιδευτικούς να δρουν περισσότερο ως διευκολύντριες παρά ρυθμίστριες της παιδαγωγικής διαδικασίας και τους/τις μαθητές/μαθήτριες να αποκτούν αυξημένη μαθησιακή πρωτοβουλία. Ως εκ τούτου, η παρούσα διατριβή συμβάλλει στην έρευνα στον γραμματισμό και συνεισφέρει σημαντικά στην ανάπτυξη κατάλληλων παιδαγωγικών εφαρμογών για την προώθηση των γραμματισμών των γνωστικών αντικειμένων, ιδιαίτερα των Μαθηματικών, στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, την επαγγελματική μάθηση εκπαιδευτικών μέσω έρευνας δράσης και την εις βάθος διερεύνηση της διδακτικής πράξης.

This dissertation research, titled “Literacies in Mathematics through Inquiry-based Learning: Action Research in 6th Grade Primary in Cyprus” examines and foregrounds disciplinary literacies in mathematics. Through action research and inquiry-based learning, this research facilitates the implementation of teaching practices in mathematics in three 6th grade classrooms of an elementary school in Cyprus and explores questions relating to the enactment of literacy practices, to emerging Discourses, and to mobilized teacher identities. The study is theoretically informed by New Literacy Studies and sociocultural perspectives on literacy, more broadly. Central to this inquiry are notions of literacy practice, Discourse, and identity, and the ways those are taken up in approaches to disciplinary literacy and, specifically, disciplinary literacies in mathematics. Relatedly, cognitive, linguistic, sociocultural, disciplinary, and critical approaches are identified and utilized in both the pedagogical and research design of the study. From a methodological perspective, this dissertation engages in action research three 6th grade teachers, who – through constant reflective practices and collaboration with the researcher – designed and implemented two cycles of inquiries to develop disciplinary literacies in mathematics. Data collection included ethnographic observations, interviews and informal conversations with the teachers, group interviews with students, and artifact collection. Data collection and analysis was guided through an theoretico-analytical model, which was designed for the purposes of this study by bringing together tenets of sociocultural analyses of literacy practice and classroom discourse. Through this proposed model, the analysis of literacy practices in mathematics was linked back to the theoretical framework of the study. Findings are organized in the two inquiry cycles that were enacted as part of the action research, while first introduced with a brief description of typical mathematics teaching observed prior to the implementation of study. Literacy practices in distinct inquiry phases (ask a compelling question, gather and analyze texts/resources, creatively synthesize claims and evidence, critically evaluate and revise, and share, publish, act) are analyzed as identifiable teaching genres that constitute the macrogenre of the inquiry cycle. This analysis leads to conclusions regarding the conceptualization of text and textuality, the enactment of literacy practices, the circulation of Discourses and the mobilization of teacher and student identities in inquiry-based disciplinary literacy in mathematics. Specifically, educational actors (teachers and students) expand their understandings of text and textuality, shifting towards the situated use of social texts of diverse types and genres. Also evident is the complexity of literacy enactment, revealing how practice combines tenets from different approaches to disciplinary literacy. Dominant Discourses of mathematics and classroom discourse are concurrently destabilized and yet partially reinforced, while progressive identities are mobilized, with teachers acting more as facilitators than as controllers and students acquiring increased initiative in the learning process. Therefore, this study contributes to literacy research and, particularly, to the study and design of pedagogical practices in disciplinary literacy, holding significant potential for the promotion of disciplinary literacies in elementary education. It also has implications for teachers’ professional learning through action research and for the in-depth examination of classroom practice.